تذکراتی چند برای معلمین2

تذکراتی چند برای معلمین

به طور نمونه:
نمونه‌ای از رفتارهایی که در تدریس باید به کار بسته شود:

روش تدریس حروف ناخوانا برای خردسالان

 

روش تدریس حروف ناخوانا برای خردسالان

تذکراتی چند برای معلمین

تذکراتی چند برای معلمین

 

 

در تهیّه پرسش لازم است به نکات زیر توجه شود:
الف ـ پرسش در ارتباط با متن درس باشد.
ب ـ در حد فهم و درک دانش‌آموزان باشد.
ج ـ جواب آن یک کلمة «بلی» یا «خیر»
د ـ دانش آموزان را به فکر و کنجکاوی وا دارد.
هـ ـ معلّم، خود جواب آن را بداند.
و ـ مکمّل پرسش کتاب باشد.
ز ـ وسیلة کمک به دانش‌آموز و تشویق آن‌ها به فهم مواد درسی باشد.
5ـ تمرین و تکلیف:
مؤثّرترین راه یادگیری برای دانش‌آموزان بعد از تدریس، همانا تکرار و تمرین می‌باشد. معلّم به وسیلة تمرین در کلاس و تعیین تکلیف، دانش‌آموزان را در راه تلاش و کوشش مثبت و مثمر برای یادگیری سوق می‌دهد.
تکرار و تمرین در کلاس برای فهمیدن و یادگیری و در منزل برای تثبیت و دوام می‌باشد.
تمرینی که در کلاس برای فهمیدن انجام می‌گیرد از ساده شروع و به مشکل ختم می‌شود و اضافه بر آن نباید دارای مطالب تدریس نشده و یا مبهم باشد و تمرینی که به عنوان تکلیف تعیین می‌شود باید با توجّه به نکات ذیل باشد:
الف ـ هدف از تکلیف باید برای معلّم روشن باشد.
ب ـ تکلیف وسیله‌ای باشد برای تمرین، تکرار، تثبیت و دوام آن چه را که یاد گرفته‌اند، نه جبران نقایص کار معلّم و یادگیری آن چه که به آن‌ها آموخته نشده است.
ج ـ حدود انجام تکلیف باید از طرف معلّم روشن شود و دانش‌آموزان تکلیف را به درستی بفهمند.
د ـ دانش‌آموزان را باید به ارزش و فایدة تکلیف و تأثیری که در پیشرفت یادگیری آن‌ها دارد آگاه کرد، تا از این راه نسبت به انجام تکلیف علاقه‌مند شوند و در انجام آن احساس خستگی نکنند.
هـ ـ در تعیین تکلیف باید به اختلاف‌های فردی دانش‌آموزان توجّه شود و مقدار تکلیف نباید باعث خستگی و کسالت آن‌ها شود.
و ـ تکلیف‌های کتبی دانش‌آموزان باید از طرف معلّم مورد بررسی قرار گیرد و غلط‌ها و اشکال‌های آن‌ها را گوشزد نماید.
زـ تکلیف باید به گونه‌ای باشد تا دانش‌آموزان را به تفکر و بررسی وا دارد.
ح ـ نوح وظایف و تکالیفی که برای دانش‌آموزان تعیین می‌شود، باید با امکانات زندگی آن‌ها متناسب باشد. مسلّماً برای دانش‌آموزانی که ناگزیرند پس از پایان درس، در امر تهیّه معاش و فعّالیّت‌های خانوادة خود مشارکت داشته باشند تکلیف‌های درسی زیادی نباید داد، معلّم باید وقت بیشتری را در کلاس، صرف تمرین و تکرار مطالب کند.
امّا تمرین و تکلیف ساده خوانی قرآن: برای تسلّط بر ساده خوانی قرآن، تنها آشنایی با علامت‌ها و قاعده‌های مربوط به آن کافی نیست، زیرا آشنایی با آن‌ها مقدّمه‌ای است برای تلفّظ صحیح کلمات و آیاتی که آن علامت‌ها و قاعده‌ها در آن به کار رفته است؛ از این رو بعد از آشنایی با آن‌ها باید با انتخاب کلمات و آیاتی که علامت یا قاعدة تدریس شده در آن به کار رفته، در کلاس تمرین و تکرار کرد تا تسلّط کامل بر خواندن آن‌ها پیدا کنند و با انجام تکلیف شب برای همیشه در ذهن آن‌ها تثبیت و با دوام شود.
در ساده خوانی قرآن با سه نوع تمرین سر و کار داریم:
الف ـ تمرین در کلاس بعد از معرّفی علامت یا قاعده برای تفهیم و یادگیری آن.
ب ـ تمرین در منزل برای تثبیت و دوام آن در ذهن.
ج ـ تمرین قبل از شروع درس جدید برای ارزش‌یابی از میزان یادگیری و تسلّط دانش‌آموزان با علامت یا قاعدة تدریس شده.
بی‌شک نحوة تمرین در مراحل فوق با یکدیگر تفاوت دارند و لازم است نحوة تمرین در هر یک از آن مراحل مورد بررسی قرار گیرد.
تمرین در کلاس: با توجه به مشترکات فراوان قواعد املاء و انشای فارسی با عربی، بیشتر علامت‌ها و قاعده‌های ساده‌خوانی قرآن با علامت‌ها و قاعده‌های زبان فارسی یکسان و یا نزدیک به هم می‌باشند، از این رو ما می‌توانیم بعد از معرفی هر یک از آن‌ها، نظیر یا مشابه فارسی آن را یادآوری کرده و اگر تفاوت مختصری در شکل یا صدای آن‌ها وجود دارد تذکّر دهیم و سپس آن‌ها را روی کلمات قرآنی تمرین و تکرار کنیم تا کاملاً با آن آشنا شوند.
تمرین‌های اوّلیّه باید روی حروف و سپس از کلمات دو بخشی شروع و به ترتیب کلمات سه بخشی، چهار بخشی و ... ادامه یابد. و در صورت امکان، آیاتی که آن علامت یا قاعده در آن به کار رفته انتخاب و روی آن‌ها تمرین شود تا دانش‌آموزان باورشان بیاید که یادگیری قرآن خیلی ساده و آسان است.
لازم به یادآوری است که در انتخاب این آیات باید دقّت فراوان شود تا دارای علامت یا قاعده تدریس نشده نباشد و این کار از درس سکون به بعد راحتی امکان‌پذیر است.
انتخاب کلمات برای تمرین باید با خود معلّم باشد تا دانش‌آموزان با دقّت علامت‌ها و قاعده‌های به کار رفته را تشخیص دهند، کلمات را ابتدا به صورت تفکیک و سپس ترکیب آن‌ها را در مقابلشان می‌نویسیم تا در تشخیص علامت‌ها و قاعده‌های جدید با مشکلی مواجه نشوند و پس از آشنایی کامل، دیگر به صورت تفکیک نوشتن لازم نیست.
تمرین در منزل: هدف از این تمرین تثبیت و دوام آن چیزهایی است که در کلاس آموخته‌اند. برای این مقصود از روش‌های مختلفی می‌توان استفاده کرد، برای نمونه:
الف ـ برای خردسالان با نوشتن کلماتی به صورت تفکیک، می‌خواهیم تا آن‌ها را با هم ترکیب کنند و بر عکس آن، با نوشتن کلماتی به صورت ترکیب می‌خواهیم آن‌ها را به صورت بخش بخش تفکیک کرده و علامت‌ها و قاعده‌های مربوطه را با رنگ قرمز مشخّص کنند؛ برای بزرگسالان از آن‌ها می‌خواهیم تا از قرآن کلماتی را انتخاب کنند که دارای علامت یا قاعدة تدریس شده باشد و از نوشتن کلماتی که دارای علامت یا قاعدة تدریس نشده است خودداری کنند.
ب ـ از دانش‌آموزان می‌خواهیم تا یک صفحه از قرآن را انتخاب کنند و تنها حروفی را بخوانند که با علامت آن آشنا شده‌اند، مثلا بعد از تدریس حرکات « ـَـِـُ »، آیات 2 و 3 سوره بقره را این گونه می‌خوانند.
لـِ ـ کَ ـ کـِ ـ بـُ ـ رَ ـ بَ ـ ـهِ ـ هـ ُ ـ لـِ ـ مُـ
نَ ـ نَ ـ یُـ ـ مِـ ـ نَ ـ بـِ ـ غَـ ـ بِ ـ وَ ـ یُـ
نَ ـ ةَ ـ وَ ـ مِـ ـ رَ ـ زَ ـ هُـ ـ یُـ ـ فِـ ـ نَ
و بعد از تدریس حروف مدّی « ـ ا، ـ ی، ـُـ و» این گونه می‌خوانند:
ذ ـ لِـ ـ کَ ـ کِـ ـ تا ـ بُ ـ لا ـ رَ ـ بَ ـ فیـ
ـهِ ـ هُـ ـ لِـ مُـ ـ قیـ ـ نَ ـ ذیـ ـ نَ ـ یُـ ـ مِـ ـ نُو ـ نَ
بِـ ـ غَـ ـ بِ ـ وَ ـ یُـ ـ قیـ ـ مُوـ نَ ـ لـ ـ ةَ ـ وَ ـ ...
تمرین قبل از شروع درس جدید: هدف از این تمرین آگاهی یافتن از میران پیشرفت دانش‌آموزان و کمک به آن‌ها برای تقویت و تکمیل آموخته‌های جدید می‌باشد، در این مرحله دانش‌آموزان باید بتوانند کلیّة کلمات و آیاتی را که دارای علامت‌ها و قاعده‌های تدریس شده می‌باشند به طور صحیح بخوانند، از این رو دیگر روی کلمات ساده و به صورت تفکیک تمرین نمی‌کنیم بلکه با انتخاب کلمات مشکل و یا آیاتی که دارای آن نکاتند از تک تک افراد می‌خواهیم تا آن‌ها را بخوانند و پس از آن که مطمئن شدیم همة دانش‌آموزان درس را یاد گرفته‌اند، درس بعدی را شروع می‌کنیم.
6ـ ایجاد رقابت بین دانش‌آموزان
بهترین راه برای جلب توجّه دانش‌آموزان، ایجاد رقابت بین آن‌ها می‌باشد، و لیکن وظیفه معلّم است که از حسّ رقابت فقط به منظور به کار انداختن نیروها و استعدادهای باطنی ایشان استفاده نماید و بداند که در این امر باید کمال احتیاط و مراقبت را به کار بندد تا در تشویق یا تنبیه دانش‌آموزان زیاده‌روی نشود و هیچ یک از ایشان نسبت به دیگری حسود و بدخواه نگردد و آن‌ها که عقب‌مانده و بی‌استعدادترند احساس سرخوردگی و محرومیّت نکنند. این نکته را نیز باید به خاطر داشت که اگر دانش‌آموزی در مقابل کار خوب چنان که باید مورد تمجید و تشویق قرار نگرفت، آنقدرها عیب ندارد که دانش‌آموز مقصّری پیش از آن چه باید، مورد مؤاخذه و تنبیه واقع شود.
7ـ تنبیه دانش‌آموزان
تنبیه در تربیت کودک و جوان اثر خاصّی دارد و انواع مختلف آن در هر عهد و زمان میان اقوام و ملل روی زمین مرسوم و متداول بوده است. ساده‌ترین نوع تنبیه آن است که دانش‌آموز را در مقابل خطا و قصوری که نموده مسؤول دانند و عیب کار او را به وی تذکّر دهند، این رفتار عموماً برای جلوگیری از کارهای زشت و تشویق به اعمال پسندیده، وسیلة بسیار خوبی است. دیگر از تنبیه‌های مفید آن است که دانش‌آموز را وادار کنند کاری را که بد انجام داده از نو انجام دهد و این بار اشتباه و عیب خود را جبران نماید و البته در چنین مواردی مربّی با چند تشویق و راهنمایی و همکاری به کودک کمک رساند.
معلّم نباید با ضربات دست و چوب، دانش‌آموزان را به علّت یاد نگرفتن درس‌ها تنبیه نماید، چون فراگیری درس‌ها کاری دشوار است و ترس از مجازات معلّم بر دشواری و کراهت آن می‌افزاید؛ ترس ممکن است دانش‌آموز را مانند ماشینی به کار وا درد ولی سبب علاقة وی به تحصیل نمی‌تواند باشد. ترس، جنبش و فعّالیّت فکر را فلج می‌سازد.
8ـ ارزش‌یابی معلّم از روش تدریس خود
ارزشیابی منظّم و مستمرّ معلّم از عملکرد خود، به او این امکان را می‌دهد تا به تدریج نارسایی‌های خود را اصلاح کند و در جهت ارتقای سطح دانش و مهارت خود گام بردارد.
برای این کار لازم است فهرست رفتارهایی را که در تدریس خوب باید به کار بسته شود، تهیّه نمود و سپس با تهیّة وسیله‌ای برای مشاهده و اندازه‌گیری، رفتارهای مطرح شده را مورد ارزشیابی قرار دهد.

روش تدریس حروف و حروف مقطّعه قرآن کریم

 

هدف: آشنایی با شکل، اسامی حروف و حروف مقطّعه قرآن کریم می‌باشد؛ و در پایان درس از دانش‌آموزان انتظار می‌رود که:

روش تدریس مد در قرآن

روش تدریس علامت مدّ

هدف: آشنایی مختصر با شکل و اسم علامت مدّ و جایگاه آن و تفاوتی که در تلفّظ به وجود می‌آورد، و در پایان درس از دانش آموزان انتظار می‌رود که:
1 ـ علامت مدّ و جایگاه آن را بشناسند.
2 ـ در تلفّظ حروف مدّی دارای علامت مدّ و بدون علامت مدّ، کاملاً آن‌ها کاملاً روشن شود.
3 ـ فرق میان علامت مدّ بزرگتر و کوچکتر یا کلفت‌تر و نازک‌تر برای آن‌ها کاملاً روشن شود.
4 ـ هر کلمه‌ای در قرآن با علامت مدّ دیدند به راحتی تشخیص داده و به طور صحیح تلفّظ کنند.
نکته: با توجّه به هدف کلی ما، آشنایی مختصر با علامت مدّ کافی است تا اگر دانش آموزان در ضمن قرائت قرآن با این علامت برخورد کردند، آن را بشناسند و بدانند که دلالت بر چه معنایی دارد.
ان شاء اللّه بعد از تسلّط کامل بر ساده و روانخوانی قرآن کریم در درس تجوید با انواع مدّها و مقدار کشش و جزئیّات دیگر آن آشنا خواهند شد.
مراحل تدریس علامت مدّ
1ـ برای هر یک از حروف مدّی که بعد از آن سیب مدّ آمده باشد یک مثال می‌نویسیم و از دانش آموزان می‌خواهیم تا آن‌ها را به طور طبیعی بخوانند.
2 ـ علامت مدّ را معرفی و جایگاه آن را معیّن می‌کنیم.
3 ـ علامت مدّ روی حرف مدّی مثال اوّل قرار داده و مقدار کشش آن را با تلفّظ عملی خود و با کمک گرفتن از حرکت دست روشن می‌سازیم.
4 ـ می‌خواهیم تا نخست بدون علامت مدّ و سپس با علامت مدّ بخوانند.
5 ـ روی بقیّه مثال‌ها همانند روش فوق عمل می‌کنیم.
6 ـ روی کلمات دیگر تمرین می‌کنیم.
7 ـ روی آیات قرآن تمرین می‌کنیم.
روش تدریس علامت مدّ
معلّم: همه با این کلمات «جاءَ، سُوءُ، جیءَ» در درس‌های گذشته آشنا شدیم باهم آن‌ها را بخوانید.
دانش آموزان: جاءَ، سُوءُ، جیءَ.
معلّم: در قرآن به علامتی با این شکل «ـ» به نام علامت مدّ برمی‌خوریم، این علامت بالای بعضی از حروف مدّی قرار می‌گیرد و باعث مدّ و کشش بیشتر حروف مدّی می‌‌شود.
اگر روی الف مدّی قرار گیرد بهاین صورت تلفّظ می‌شود، (علامت مدّ را روی الف مدّی قرار می‌دهیم «جآء» و آن را تلفّظ می‌کنیم و با کمک گرفتن از حرکت دست مقدار تقریبی آن را روشن می‌سازیم) سپس می‌خواهیم تا دانش آموزان آن را بخوانند و در ضمن خواندن آن‌ها با حرکت دست به آن‌ها کمک می‌کنیم سپس با قرار دادن دست روی علامت مدّ و برداشتن آن می‌خواهیم تا باهم بخوانند روی بقیّه مثال‌ها به همین روش ادامه می‌دهیم و پس از آن که مطمئن شدیم همة دانش آموزان درس را یاد گرفته‌اند، نخست روی کلمات و سپس روی آیات قرآن تمرین می‌کنیم.
در تمرین روی آیات باید دقّت کنیم دارای علامت‌ها و قواعد تدریس نشده نباشد.
تدریس علامت مدّ برای خردسالان تفاوت چندانی با بزرگسالان ندارد، تفاوت تنها در اسامی صداهای کشیده است که برای بزرگسالان به عنوان حروف مدّی و برای خردسالان به عنوان صداهای کشیدة (ـَـِـُ)مطرح می‌کنیم. و علاوه بر آن می‌توانیم ریشة علامت مدّ را نیز برای بزرگسالان مطرح کنیم که از کلمه مدّ گرفته شده قسمت پایین میم و بالای دال را برداشته و مختصر کرده‌اند

روش تدریس تنوین برای بزرگسالان و خردسالان

 

به نام خدا
هدف: آشنایی با شکل، اسم و نحوة تلفّظ تنوین می‌باشد. و در پایان درس از دانش آموزان انتظار می‌رود که:
1 ـ اشکال تنوین «ـًـٍـٌ» را بشناسند.
2 ـ با نحوة خواندن آن‌ها آشنا شوند.
3 ـ تمامی کلمات و آیاتی که دارای تنوین «ـًـٍـٌ» می‌باشند را به راحتی تشخیص داده و به صورت شمرده و صحیح بخوانند.
نکته: مراحل و روش تدریس تنوین برای بزرگسالان و خردسالان تفاوت چندانی ندارد، تنها برای خردسالان از اصطلاحات ساده و آسان استفاده می‌شود و پس از یادگیری تنوین نخست تمرین را روی حروف و سپس روی کلمات انجام میدهیم لیکن برای بزرگسالان تمرین روی حروف لازم نیست.
مراحل تدریس تنوین
1 ـ حرفی را با حرکات سه‌گانه (با فاصله) روی تابلو می‌نویسیم و از دانش آموزان می‌خواهیم تا آن را با هم بخوانند.
2 ـ نون ساکنی بعد از آن‌ها اضافه می‌کنیم و می‌خواهیم تا باهم بخوانند.
3 ـ توضیح می‌دهیم: در آخر بعضی از کلمات نون ساکنی تلفّظ می‌شود و چون جزء اصل کلمه نیست آن را نمی‌نویسند و به جای آن، حرکت قبلی را تکرار می‌کنند.
4 ـ روی تک تک نون‌ها به ترتیب ضربدر «*» کشیده و به جای آن حرکت قبلی را تکرار می‌کنیم و با علامت فلش « اً مشخّص می‌سازیم.
5 ـ تعریف تنوین را بیان می‌کنیم.
6 ـ روی حروف برای خردسالان و روی کلمات برای هر دو گروه تمرین می‌کنیم.
7 ـ روی آیات تمرین می‌کنیم.
روش تدریس تنوین
معلّم: همه با حرکات (صداهای کوتاه) آشنا هستید، این سه حرف را «ا َ اِ ا»ُ بخوانید.
دانش آموزان: ا َ اِ اُ.
معلّم: با علامت سکون نیز آشنا شدید، حال بخوانید.
اَنْ، اِنْ، اُنْ
دانش آموزان: اَنْ، اِنْ، اُنْ.
معلّم: در عربی به کلماتی بر می‌خوریم که آخر آن نون ساکنی تلفّظ می‌شود، مانند: حَسَنْ، کِتابُنْ.
نون بعضی از این کلمات، جزء اصلی کلمه می‌باشد مانند: «حَسَن‌ْ» و نون بعضی دیگر زائده است، تنها بعضی وقتها در آخر کلمه خوانده می‌شود مانند: «کِتابُنْ»، برای این که در نگارش، تفاوتی میان این دو سری از کلمات باشد، عرب‌ها نون زائده را نمی‌نویسند «روی نون ساکن اوّل، علامت ضربدر (*) می‌کشیم» و برای این که در تلفّظ مشخّص باشد، به جای آن حرکتِ (صدای) قبلی را تکرار می‌کنند. (با علامت فلش از نون ضربدر کشیده به طرف حرکت حرف ماقبل، حرکت قبلی را تکرار می‌کنیم. «اً» این تکرار حرکت (صدا) به ما می‌‌فهماند که در تلفّظ، نون ساکنی باید خوانده شود که این نون در نگارش نوشته نشده.
در این جا برای این که دانش آموزان کاملاً با ریشه تنوین و روش خواندن آن آشنا شوند، دست را روی یکی از حرکات قرار می‌دهیم و می‌خواهیم تا آن حرف را با نون ساکن بخوانند وسپس دست را روی نون ساکن قرار می‌دهیم و می‌خواهیم تا آن حرف را با تکرار حرکت بخوانند، چند بار این کار را انجام می‌دهیم و نتیجه می‌گیریم که در تلفّظ هیچ تفاوتی نمی‌کند، روی دو مورد دیگر نیز به همین روش عمل می‌‌کنیم و سپس تعریف تنوین و اقسام آن را برای آن‌ها توضیح می‌دهیم.
روی حروف برای خردسالان و روی کلمات برای هر دو گروه تمرین می‌کنیم و پس از آن که مطئمن شدیم دانش آموزان درس را یاد گرفته‌اند، روی آیات قرآن تمرین می‌کنیم و در پایان تکلیف منزل را مشخّص می‌کنیم.
نکته: در بحث تنوین متعرّض شدیم که بعد از تنوین فتحه الفی قرار می‌‌گیرد و این بدین جهت است که در حالت وقف به صورت الف مدّی خوانده می‌شود و همچنین در سه مورد الف قرار داده نمی‌شود.
نکات فوق را با بیانی ساده با توجّه به استعداد هر گروه در هنگام تمرین «تنوین فتحه» بیان می‌کنیم.

روش تدریس حروف ناخوانا برای بزرگسالان

 

هدف: شناخت حروف ناخوانا در قرآن و آشنایی با موارد آن‌ها می‌باشد. و در پایان از دانش آموزان انتظار می‌رود که:

روش تدریس اشباع «‌هاء» ضمیر در روخوانی وروانخوانی

به نام خدا
هدف: آشنایی با هاءِ ضمیر و موارد اشباع و عدم اشباع آن است.
و در پایان درس از دانش‌آموزان انتظار می‌رود که:
1 ـ با معنای اشباع آشنا شوند.
2 ـ باموارد اشباع و عدم اشباع‌هاءِ ضمیر آشنا شوند.
3 ـ در تلفّظ میان موارد اشباع و عدم اشباع فرق قائل شوند.
4 ـ تمامی کلمات و آیاتی که دارای هاءِ ضمیر می‌باشد را به راحتی تشخیص داده و آن را به صورت شمرده و صحیح بخوانند.
مراحل تدریس
1 ـ هاءِ ضمیر را با استفاده از ضمیر‌های معادل آن در فارسی معرّفی می‌کنیم.
2 ـ اشباع در لغت و اصطلاح قرائت را تعریف می‌کنیم.
3 ـ موارد اشباع‌هاءِ ضمیر را بیان می‌کنیم.
4 ـ روی کلمات تمرین می‌کنیم.
5 ـ موارد عدم اشباع‌هاء ضمیر را بیان می‌کنیم.
6 ـ روی کلمات تمرین می‌کنیم.
7 ـ با آیات، برای هر دو مورد تمرین می‌کنیم.
روش تدریس
تدریس موارد اشباع و عدم اشباع‌هاء ضمیر، برای بزرگسالان و خردسالان تفاوت چندانی ندارد، فقط برای بزرگسالان از اصطلاحاتی استفاده می‌کنیم که تاکنون به کار می‌بردیم و در صورت لزوم، «هاء جوهری» و «هاء سکت»را نیز برای آن‌ها توضیح می‌دهیم.
معلّم: بحث امروز ما دربارة اشباع و عدم اشباع‌هاء ضمیر است، همه معنی ضمیر را می‌دانید ضمیر حرف یا کلمه‌ای است که به جای اسم می‌آید و ما را از تکرار آن بی‌نیاز می‌کند. مثلاً به جای (کتاب حسن) می‌‌گوییم «کتاب او»، (کتابش) «کتاب آن»، پس کلمه «او، ش، آن» جانشین اسم حسن شده است و «ضمیر» می‌باشد.
«هاء ضمیر» عبارت است از: حرف هاء «ه ـه»که در آخر کلمه می‌آید و معنی «اوـ آن» می‌دهد، مانند: لَهُ (برای او)، فیهِ (در آن).
«اشباع» در لغت به معنی «سیر کردن» است و در اصطللاح قرائت عبارت است از: «تبدیل حرکت کوتاه به حرکت کشیده ( حرف مدّی) می‌باشد. مانند:
بِهِ که خوانده می‌شود بِهی
لَهُ که خوانده می‌شود لَهُو
حرکت‌هاءِ ضمیر بعضی وقت‌ها باید اشباع شود.
موارد اشباع‌هاءِ ضمیر: هرگاه قبل از هاءِ ضمیر مکسور «ـهِ ـ هِ» حرکت کوتاه کسره (ـِ ـهِ، ـِ هِ) قرار گیرد، حرکت کسره هاء ضمیر اشباع شده و با صدای کشیده کسره «هی» خوانده می‌شود، مانند:
عِبادِهِ که خوانده می‌شود عِبادِهی
لِقَوْمِهِ که خوانده می‌شود لِقَوْمِهی
همچنین هرگاه قبل از هاء ضمیر مضموم «ـهُ ـ هُ» حرکت کوتاه فتحه یا ضمّه «ـَ ـهُ ـُ ـهُ» قرار گیرد، حرکت ضمّه هاء ضمیر اشباع شده و با صدای کشیده، ضمّه «هُو» خوانده می‌شود، مانند:
مَعَهُ که خوانده می‌شود مَعَهُو
رَسُولُهُ که خوانده می‌شود رَسُولُهُو
روی کلمات و سپس روی آیات تمرین می‌کنیم و پس از آن که مطئمن شدیم دانش آموزان درس را یاد گرفته‌اند، موارد عدم اشباع هاء ضمیر را بیان می‌کنیم.
معلّم: با موارد اشباع هاء ضمیر همه آشنا شدیم، هاء ضمیر موقعی اشباع می‌شد که پیش از آن صدای کوتاه باشد، حال اگر پیش از آن صدای کشیده و یا حرف ساکن باشد اشباع نمی‌شود، مانند:
فیهِ، اِلَیْهِ، اَخُوهُ، عَنْهُ
که با صدای کوتاه معمولی خوانده می‌شود.
همچنین اگر بعد از هاء ضمیر حرف ساکن یا تشدید دار قرار بگیرد، اشباع نمی‌شود، مانند:
لَهُ الْحَمْدُ، نَصَرَهُ اللّهُ، دُونِهِ الْباطِلْ ، بِهِ الَّذینَ
که با صدای کوتاه معمولی خوانده می‌شود.
در بعضی از قرآن‌های با رسم‌الخط عربی بعد از هاءِ ضمیر یک واو یا یاءِ کوچکی نوشته‌اند ودر بعضی از قرآن‌ها برای راهنمایی ما در جاهایی که باید هاءِ ضمیر اشباع شود، حرکت کسره و ضمة آن را به شکل دیگری نوشته‌اندض¼
روی کلمات بیشتر تمرین می‌کنیم و برای تمرین روی آیات، از روی قرآن تمرین می‌کنیم.
چند تذکّر
الف: از این به بعد وارد تمرین آیات قرآن می‌شویم، در تمرین روی آیات قرآن باید سعی کنیم آیات را به صورت بخش بخش و شمرده بخوانند تا بتوانند کلیّه علامت‌ها و قواعدی را که تا به حال با آن آشنا شده‌اند به کار برند. اگر در ضمن خواندن، علامت یا قاعده‌ای را اشتباه تلفّظ کردند، تلفّظ آن را یاد آوری می‌کنیم.
ب: تمرین را باید روی آیاتی شروع کنیم که سابقه ذهنی نسبت به آن نداشته باشند. چرا که اگر سابقه ذهنی نسبت به آن داشته باشند، در هنگام تمرین دقّت لازم در اجرای قاعدة آن نمی‌کنند.

آموزش تدریس روخوانی قرآن کریم

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

چند توصیه مهم به مربیان محترم آموزش روخوانی  و روانخوانی  قرآن کریم

روش تدریس قرائت قرآن

روش تدریس قرائت

روش تدریس و کلاسداری

محورهای بحث
در تدریس و روش‌های مربوط به آن، چون در یک طرف معلم است و در طرف دیگر، شاگرد، در این میان، علم و تجربه است که با استفاده از « بیان » و « ابزار » انتقال می‌یابد. از این رو، نکات مربوط به « روش تدریس » در محورهای زیر خلاصه می‌شود:
الف. نکات عاطفی، روحی، فکری، اخلاقی و رفتاری
ب. نکات علمی، تخصصی و مهارت‌های تجربی
ج. نکات تدارکاتی و ابزاری و وسائل آموزشی.
به تعبیر دیگر: این نکات شامل چند بخش می‌شود:
1. آن‌چه به معلم مربوط می‌شود
2. آن‌چه به شاگردان مربوط می‌شود
3. آن‌چه به فضای آموزشی و کلاس مربوط می‌شود
4. آن‌چه به زمان، ساعت و مقدار درس مربوط می‌شود
5. آن‌چه به متن آموزش مربوط می‌شود
6. آن‌چه به موضوع درس مربوط می‌شود.
تذکر:
برخی از نکات یاد شده و نیز آن‌چه به طور مبسوط آورده می‌شود، مختص تدریس در کلاس‌های جدید و با استفاده از تخته سیاه است و برخی نکات عام تدریسی است که شامل هر نوع تدریس، در هر جا و هر موضوع، حتی تدریس به سبک سنتی حوزه‌ها هم می‌شود.
آن‌چه به معلم مربوط می‌شود؟
این ویژگی‌ها، مستلزم داشتن:
الف. اطلاع از اصول روان شناسی
ب. معلومات کافی در رشته مورد تدریس
ج. مهارت علمی و تجربه کاری است.
به تعبیر دیگر می‌توان چنین ترسیم کرد:
چگونه باید باشد؟
معلم چگونه تدریس کند؟
چگونه رفتار کند؟
معلم، چگونه باید باشد؟
1. اطلاع کافی و تسلط بر موضوع درس داشته باشد؛ تا هم خوب تدریس کند و هم قادر به رفع شبهات باشد
2. اعتماد به نفس، ایمان به توانایی خویش، خجالت نکشیدن و احساس حقارت نداشتن
3. داشتن جربزه و قدرت اداره کلاس، روحیه قوی و مدیریت لازم
4. تواضع، نداشتن غرور و خود بزرگ بینی.
5. اخلاق (خوش خلق، دل سوز، مؤمن به کار خویش و علاقه مند به معلمی)
6. نظم و انضباط وخوش قولی، توجه به « الگو » بودنش برای شاگردان.
7. فصیح بودن، داشتن قدرت بیان و صدای دل نشین.

چگونه تدریس کند؟
هر جلسه درس، از مجموعه‌ای آموزش‌ها، شیوه‌ها، تمرین‌ها و تکلیف‌ها تشکیل می‌شود. در هر نوبت، پیش از شروع، انجام کارهایی مقدماتی از قبیل: حضور افراد، بررسی و بازدید تکالیف درسی، تذکرات لازم و آماده سازی افراد برای گوش دادن و ایجاد شوق و انگیزه برای آموختن و بیان شیوه کار انجام می‌شود. آن‌گاه قسمت اصلی که ارائه طرح درسی است و سپس فعالیت‌های تکمیلی از قبیل خلاصه درس و جمع بندی سؤالات پایانی و ارائه تکلیف و تمرین و آزمون انجام می‌گیرد.
مجموعه‌ای از این نکات به صورت زیر قابل بیان است:
1. مطالعه و آمادگی قبلی و تهیه درس (مقدمه، مطلب اصلی، پروراندن، نتیجه گیری)
2. تفهیم مطلب، نه فقط گفتن و رد شدن بدون توجه به فهم مطلب توسط شاگردان (گفت و شنود با شاگردان، میزان فهم و تفهیم در کلاس را روشن می‌سازد)
3. ذکر اجمالی از درس قبل و جمع بندی مطالب در پایان درس
4. سؤال کردن از شاگرد، تا وی احساس حضور و خطاب پیدا کند
5. فرصت سؤال دادن به شاگرد، که هم شخصیت دادن به اوست، هم کمک به فهم و هم پرورش ذهن
6. استفاده از وسایل و ابزار کمک آموزشی (سمعی و بصری و اجرا و عمل کردن در کلاس، مثل آموزش وضو‌).
سه نکته اخیر، هم کلاس را بانشاط نگه می‌دارد، هم کمک به فهم و تفهیم می‌کند، هم فرصت فکر کردن به معلم و شاگردان می‌دهد و هم شاگردان از چنین کلاسی راضی می‌شوند و از حضور در آن لذت می‌برند.

نکات جنبی تدریس
نکاتی مرتبط با مسائل شکلی و ظاهری کلاس و تدریس و رفتار در حین تدریس است که رعایت آن‌ها جاذبه آفرین است:
1. تمرین روی لحن و صدا و بیان
2. ارزشیابی از کار خود و تأثیر درس و فهم شاگردان
3. واگذاری مسؤلیت‌هایی به افراد در کلاس (سهیم کردن آنان)
4. ادامه یادگیری برای معلم، در جا نزدن، افزایش مطالعه و آگاهی
5. ابتکار در تدریس
6. آرام کردن کلاس با راه‌های غیر مستقیم
7. رعایت وقت از نظر شروع و ختم و میزان تدریس و حضور بموقع
8. آراستگی و نظافت ظاهری معلم
9. تکیه ندادن به دیوار، تخته سیاه، میز
10. بازی نکردن با تسبیح، قلم، لباس، و هر چیز دیگر
11. استفاده از تخته سیاه و تابلو و طرح و نمودار
12. ایجاد رقابت سالم میان شاگردان

چگونه رفتار کند؟
نحوه رفتار با شاگردان و مراعات حقوقی که بر گردن معلم است،‌هم او را محبوب می‌سازد و هم ضامن توفیق او در امر تدریس است و آمیختن تدریس به لطف و خوشرفتاری، جاذبه می‌آفریند[2].
درس معلم ار بود زمزمه محبّتی جمعه به مکتب آورد طفل گریز پای را
1. شوخ طبعی و مزاح با شاگردان در حد تعادل. بشاش بودن؛ به نحوی که نه کلاس خشک و سرد باشد و نه تبدیل به جلسه خنده و تفریح گردد.
2. صبوری، تحمل و بردباری
3. برخورد تشویق آمیز و توجه به نقاط مثبت شاگردان و طرح آن‌ها در جمع
4. احترام به شخصیت دانش آموزان، شخصیت بخشیدن به شاگردان
5. پرهیز از انتقام و لجاجت، داشتن روحیه عفو و اغماض و ارفاق
6. ثبات عاطفی و روانی، تزلزل نداشتن در روحیات و کیفیت رفتار
7. علاقه و صمیمیت نسبت به شاگردان: آشنایی با آنان از نزدیک، دانستن اسم و خصوصیات فردی آنان، کمک به آنان، روحیه همدردی و همکاری، همراز و مشاور بودن برای شاگردان
8. عدل و انصاف و تساوی در نمره دادن، سؤال کردن، پاسخ به سؤال‌ها، تکلیف، نگاه و توجه و ... [3].
9. کف نفس و خویشتن داری نسبت به:
غضب ‘ با خون سردی و وقار
غرور ‘ با تواضع و اقرار به اشتباه و شهامت « نمی‌دانم » گفتن
معلم باید در برابر کج فهمی، دیرفهمی، پرسش‌های بی جا، اشکالات بیانی، آزار، اشتباهات، کم کاری یا حوادث غیر مترقبه در محیط درسی و کلاس، خود را نگه دارد و خشم نگیرد.
10. اعتماد بخشیدن به شاگردان ضعیف.
مفهوم کلاسداری
در کلاسداری، به طور عمده باید معلم، هم توجه و هم شناخت و کنترل نسبت به مقوله‌های زیر داشته باشد و محیط مناسب برای فعالیت و یادگیری فراهم آورد. این تدابیر مربوط است به:
ـ مقدار شاگردان
ـ وسایل و امکانات آموزشی
ـ نوع درس و رشته
ـ تناسب سطح فکر و معلومات شاگردان
ـ شرایط عمومی آموزشگاه
ـ انطباق درس با مسائل زندگی

درباره تخته سیاه
استفاده از گچ و تخته سیاه در تدریس، فواید بسیاری دارد؛ از جمله:
ـ کمک به فهم بهتر درس (سمعی و بصری)
ـ کمک به شاگردان برای یادداشت برداری و نیز درست نوشتن کلمات یا متون عربی و ...
ـ فرصت به معلم برای تنظیم بهتر مطالب
ـ توجه دیرآمدگان به بحث
ـ توجه خود معلم که چه گفته و تا کجا بحث کرده است
ـ و ... .
نکاتی که خوب است استاد، در استفاده از تخته سیاه، مراعات کند:
ـ موضوع درس را در سمت راست و بالا بنویسد و تا پایان، پاک نکند
ـ تخته و گچ، صاف و مرغوب باشد، و اندازه تخته، مطلوب
ـ تخته را از بالا به طرف پایین پاک کند
ـ پرهیز از پاک کردن با دست یا لباس
ـ خط خوب و خوانا
ـ تسلط بر نوشتن بدون معطلی زیاد
ـ پشت به شاگردان نکردن، بلکه یک طرف ایستادن و نوشتن
ـ تابلو در دید همه باشد، از نظر دوری و نزدیکی،‌ بالا و پایین، نبودن مانع و ...
ـ همزمان با نوشتن، خواندن و تلفظ کردن، تا بشنوند
ـ استفاده از یادداشت، تا مطلب یادش نرود.

نور
کنترل معلم نسبت به نور و میزان مطلوب آن در کلاس ضروری است:
ـ نه کم باشد، نه زیاد و آزار دهنده
ـ تابش خورشید یا نور لامپ قوی، به چهره شاگردان یا معلم مستقیم نباشد
ـ سایه و روشن بودن تخته سیاه، حواس را پرت می‌کند.

حرارت
سرما یا گرمای زیاد، سبب عدم تمرکز فکر شاگردان نسبت به درس است. درجه سی حد متعادل است. توجه معلم به میزان حرارت کلاس و وضعیت سرما و گرما، ضروری است.

هوا
گاهی، هوای ناسالم، حواس‌ها را ناجمع می‌کند. گشودن پنجره، روشن کردن تهویه، ‌برگزاری کلاس در هوای آزاد و ... مورد توجه باشد.
نوع نشستن
نحوه نشستن شاگردان و آرایش نفرات، باید به نحوی باشدکه معلم، هم صدایش به همه برسد، و هم بر همه تسلط و اشراف و دید داشته باشد. به هر نحوی که شرایط، مقتضی آن باشد،آرایش افراد صورت گیرد .
عیوب و محاسن کلاسداری[4]
با توجه به نکاتی که تا کنون یاد شد، محاسن و عیوب کلاسداری، خود به خود روشن می‌شود. اما در یک فهرست بندی منظم و موضوعات ریزتر، بهتر می‌توان به آن‌ها توجه یافت و به کار گرفت. این محاسن و معایب در چند محور، قابل طرح است:

عیوب کلاس داری
الف. از نظر ظاهر و حرکات و بیان:
1. صدای زیاده از حد بلند یا صدای نارسا، بریده بریده، و مقطّع و یک نواخت
2. صدا و حرکات آمرانه و حرکات تصنعی و تبسم و خنده غیر طبیعی یا خشن یا عاری از ظرافت
3. لحن بی حوصله یا خسته و یا سرد و یک نواخت
4. قیافه ناراحت
5. صورت و لباس کثیف و نامرتب
6. لحن صحبت شبیه به قرائت
7. پاک کردن بینی با انگشت
8. بازی با گچ و تسبیح و ... موقع تدریس
9. حرکات زیاد دست و بدن و راه رفتن موقع تدریس یا قرائت
10. تکیه کلام به خصوص و تکرار کلمات
11. بلند کردن صدا برای فهماندن مطلب
12. تظاهر به خوش خلقی ولی غضبناک شدن آنی
13. تکیه به میز و نیمکت، هنگام صحبت، نشستن روی میز
14.
________________________________________
[1] . پیامبر اسلام فرمود: « تواضَعُوا لِمَنْ تُعَلّمونه العلمَ » (میزان الحکمه، ج 6، ص 487.)
[2] . در رساله الحقوق امام سجاد ـ علیه السلام ـ از جمله به حقوق شاگردان که بر عهده معلم است و نحوه برخورد مناسب با علم آموزان، اشاره شده است (بحارالانوار، ج 2 ص 62).
[3] . در سیره رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ آمده است که وی در جلسات با اصحاب حتی نگاه خود را یکسان و عادلانه بین افراد تقسیم می‌کرد تا کسی احساس تبعیض نکند (کانَ رسولُ اللهِ یُقَسِّمُ لَحَظَاتَهُ بَینَ أَصحابِهِ فَیَنْظُرُ إلی ذا وَ یَنظُرُ إلی ذا بِالسَّوِیَّهِ، اصول کافی، ج 2، ص 671.
[4] . بخش عیوب و محاسن، تلخیصی است ازکتاب « شاهراه تدریس»،‌ بهاء الدین پازارگاد.