تذکراتی چند برای معلمین

تذکراتی چند برای معلمین

 

 

در تهیّه پرسش لازم است به نکات زیر توجه شود:
الف ـ پرسش در ارتباط با متن درس باشد.
ب ـ در حد فهم و درک دانش‌آموزان باشد.
ج ـ جواب آن یک کلمة «بلی» یا «خیر»
د ـ دانش آموزان را به فکر و کنجکاوی وا دارد.
هـ ـ معلّم، خود جواب آن را بداند.
و ـ مکمّل پرسش کتاب باشد.
ز ـ وسیلة کمک به دانش‌آموز و تشویق آن‌ها به فهم مواد درسی باشد.
5ـ تمرین و تکلیف:
مؤثّرترین راه یادگیری برای دانش‌آموزان بعد از تدریس، همانا تکرار و تمرین می‌باشد. معلّم به وسیلة تمرین در کلاس و تعیین تکلیف، دانش‌آموزان را در راه تلاش و کوشش مثبت و مثمر برای یادگیری سوق می‌دهد.
تکرار و تمرین در کلاس برای فهمیدن و یادگیری و در منزل برای تثبیت و دوام می‌باشد.
تمرینی که در کلاس برای فهمیدن انجام می‌گیرد از ساده شروع و به مشکل ختم می‌شود و اضافه بر آن نباید دارای مطالب تدریس نشده و یا مبهم باشد و تمرینی که به عنوان تکلیف تعیین می‌شود باید با توجّه به نکات ذیل باشد:
الف ـ هدف از تکلیف باید برای معلّم روشن باشد.
ب ـ تکلیف وسیله‌ای باشد برای تمرین، تکرار، تثبیت و دوام آن چه را که یاد گرفته‌اند، نه جبران نقایص کار معلّم و یادگیری آن چه که به آن‌ها آموخته نشده است.
ج ـ حدود انجام تکلیف باید از طرف معلّم روشن شود و دانش‌آموزان تکلیف را به درستی بفهمند.
د ـ دانش‌آموزان را باید به ارزش و فایدة تکلیف و تأثیری که در پیشرفت یادگیری آن‌ها دارد آگاه کرد، تا از این راه نسبت به انجام تکلیف علاقه‌مند شوند و در انجام آن احساس خستگی نکنند.
هـ ـ در تعیین تکلیف باید به اختلاف‌های فردی دانش‌آموزان توجّه شود و مقدار تکلیف نباید باعث خستگی و کسالت آن‌ها شود.
و ـ تکلیف‌های کتبی دانش‌آموزان باید از طرف معلّم مورد بررسی قرار گیرد و غلط‌ها و اشکال‌های آن‌ها را گوشزد نماید.
زـ تکلیف باید به گونه‌ای باشد تا دانش‌آموزان را به تفکر و بررسی وا دارد.
ح ـ نوح وظایف و تکالیفی که برای دانش‌آموزان تعیین می‌شود، باید با امکانات زندگی آن‌ها متناسب باشد. مسلّماً برای دانش‌آموزانی که ناگزیرند پس از پایان درس، در امر تهیّه معاش و فعّالیّت‌های خانوادة خود مشارکت داشته باشند تکلیف‌های درسی زیادی نباید داد، معلّم باید وقت بیشتری را در کلاس، صرف تمرین و تکرار مطالب کند.
امّا تمرین و تکلیف ساده خوانی قرآن: برای تسلّط بر ساده خوانی قرآن، تنها آشنایی با علامت‌ها و قاعده‌های مربوط به آن کافی نیست، زیرا آشنایی با آن‌ها مقدّمه‌ای است برای تلفّظ صحیح کلمات و آیاتی که آن علامت‌ها و قاعده‌ها در آن به کار رفته است؛ از این رو بعد از آشنایی با آن‌ها باید با انتخاب کلمات و آیاتی که علامت یا قاعدة تدریس شده در آن به کار رفته، در کلاس تمرین و تکرار کرد تا تسلّط کامل بر خواندن آن‌ها پیدا کنند و با انجام تکلیف شب برای همیشه در ذهن آن‌ها تثبیت و با دوام شود.
در ساده خوانی قرآن با سه نوع تمرین سر و کار داریم:
الف ـ تمرین در کلاس بعد از معرّفی علامت یا قاعده برای تفهیم و یادگیری آن.
ب ـ تمرین در منزل برای تثبیت و دوام آن در ذهن.
ج ـ تمرین قبل از شروع درس جدید برای ارزش‌یابی از میزان یادگیری و تسلّط دانش‌آموزان با علامت یا قاعدة تدریس شده.
بی‌شک نحوة تمرین در مراحل فوق با یکدیگر تفاوت دارند و لازم است نحوة تمرین در هر یک از آن مراحل مورد بررسی قرار گیرد.
تمرین در کلاس: با توجه به مشترکات فراوان قواعد املاء و انشای فارسی با عربی، بیشتر علامت‌ها و قاعده‌های ساده‌خوانی قرآن با علامت‌ها و قاعده‌های زبان فارسی یکسان و یا نزدیک به هم می‌باشند، از این رو ما می‌توانیم بعد از معرفی هر یک از آن‌ها، نظیر یا مشابه فارسی آن را یادآوری کرده و اگر تفاوت مختصری در شکل یا صدای آن‌ها وجود دارد تذکّر دهیم و سپس آن‌ها را روی کلمات قرآنی تمرین و تکرار کنیم تا کاملاً با آن آشنا شوند.
تمرین‌های اوّلیّه باید روی حروف و سپس از کلمات دو بخشی شروع و به ترتیب کلمات سه بخشی، چهار بخشی و ... ادامه یابد. و در صورت امکان، آیاتی که آن علامت یا قاعده در آن به کار رفته انتخاب و روی آن‌ها تمرین شود تا دانش‌آموزان باورشان بیاید که یادگیری قرآن خیلی ساده و آسان است.
لازم به یادآوری است که در انتخاب این آیات باید دقّت فراوان شود تا دارای علامت یا قاعده تدریس نشده نباشد و این کار از درس سکون به بعد راحتی امکان‌پذیر است.
انتخاب کلمات برای تمرین باید با خود معلّم باشد تا دانش‌آموزان با دقّت علامت‌ها و قاعده‌های به کار رفته را تشخیص دهند، کلمات را ابتدا به صورت تفکیک و سپس ترکیب آن‌ها را در مقابلشان می‌نویسیم تا در تشخیص علامت‌ها و قاعده‌های جدید با مشکلی مواجه نشوند و پس از آشنایی کامل، دیگر به صورت تفکیک نوشتن لازم نیست.
تمرین در منزل: هدف از این تمرین تثبیت و دوام آن چیزهایی است که در کلاس آموخته‌اند. برای این مقصود از روش‌های مختلفی می‌توان استفاده کرد، برای نمونه:
الف ـ برای خردسالان با نوشتن کلماتی به صورت تفکیک، می‌خواهیم تا آن‌ها را با هم ترکیب کنند و بر عکس آن، با نوشتن کلماتی به صورت ترکیب می‌خواهیم آن‌ها را به صورت بخش بخش تفکیک کرده و علامت‌ها و قاعده‌های مربوطه را با رنگ قرمز مشخّص کنند؛ برای بزرگسالان از آن‌ها می‌خواهیم تا از قرآن کلماتی را انتخاب کنند که دارای علامت یا قاعدة تدریس شده باشد و از نوشتن کلماتی که دارای علامت یا قاعدة تدریس نشده است خودداری کنند.
ب ـ از دانش‌آموزان می‌خواهیم تا یک صفحه از قرآن را انتخاب کنند و تنها حروفی را بخوانند که با علامت آن آشنا شده‌اند، مثلا بعد از تدریس حرکات « ـَـِـُ »، آیات 2 و 3 سوره بقره را این گونه می‌خوانند.
لـِ ـ کَ ـ کـِ ـ بـُ ـ رَ ـ بَ ـ ـهِ ـ هـ ُ ـ لـِ ـ مُـ
نَ ـ نَ ـ یُـ ـ مِـ ـ نَ ـ بـِ ـ غَـ ـ بِ ـ وَ ـ یُـ
نَ ـ ةَ ـ وَ ـ مِـ ـ رَ ـ زَ ـ هُـ ـ یُـ ـ فِـ ـ نَ
و بعد از تدریس حروف مدّی « ـ ا، ـ ی، ـُـ و» این گونه می‌خوانند:
ذ ـ لِـ ـ کَ ـ کِـ ـ تا ـ بُ ـ لا ـ رَ ـ بَ ـ فیـ
ـهِ ـ هُـ ـ لِـ مُـ ـ قیـ ـ نَ ـ ذیـ ـ نَ ـ یُـ ـ مِـ ـ نُو ـ نَ
بِـ ـ غَـ ـ بِ ـ وَ ـ یُـ ـ قیـ ـ مُوـ نَ ـ لـ ـ ةَ ـ وَ ـ ...
تمرین قبل از شروع درس جدید: هدف از این تمرین آگاهی یافتن از میران پیشرفت دانش‌آموزان و کمک به آن‌ها برای تقویت و تکمیل آموخته‌های جدید می‌باشد، در این مرحله دانش‌آموزان باید بتوانند کلیّة کلمات و آیاتی را که دارای علامت‌ها و قاعده‌های تدریس شده می‌باشند به طور صحیح بخوانند، از این رو دیگر روی کلمات ساده و به صورت تفکیک تمرین نمی‌کنیم بلکه با انتخاب کلمات مشکل و یا آیاتی که دارای آن نکاتند از تک تک افراد می‌خواهیم تا آن‌ها را بخوانند و پس از آن که مطمئن شدیم همة دانش‌آموزان درس را یاد گرفته‌اند، درس بعدی را شروع می‌کنیم.
6ـ ایجاد رقابت بین دانش‌آموزان
بهترین راه برای جلب توجّه دانش‌آموزان، ایجاد رقابت بین آن‌ها می‌باشد، و لیکن وظیفه معلّم است که از حسّ رقابت فقط به منظور به کار انداختن نیروها و استعدادهای باطنی ایشان استفاده نماید و بداند که در این امر باید کمال احتیاط و مراقبت را به کار بندد تا در تشویق یا تنبیه دانش‌آموزان زیاده‌روی نشود و هیچ یک از ایشان نسبت به دیگری حسود و بدخواه نگردد و آن‌ها که عقب‌مانده و بی‌استعدادترند احساس سرخوردگی و محرومیّت نکنند. این نکته را نیز باید به خاطر داشت که اگر دانش‌آموزی در مقابل کار خوب چنان که باید مورد تمجید و تشویق قرار نگرفت، آنقدرها عیب ندارد که دانش‌آموز مقصّری پیش از آن چه باید، مورد مؤاخذه و تنبیه واقع شود.
7ـ تنبیه دانش‌آموزان
تنبیه در تربیت کودک و جوان اثر خاصّی دارد و انواع مختلف آن در هر عهد و زمان میان اقوام و ملل روی زمین مرسوم و متداول بوده است. ساده‌ترین نوع تنبیه آن است که دانش‌آموز را در مقابل خطا و قصوری که نموده مسؤول دانند و عیب کار او را به وی تذکّر دهند، این رفتار عموماً برای جلوگیری از کارهای زشت و تشویق به اعمال پسندیده، وسیلة بسیار خوبی است. دیگر از تنبیه‌های مفید آن است که دانش‌آموز را وادار کنند کاری را که بد انجام داده از نو انجام دهد و این بار اشتباه و عیب خود را جبران نماید و البته در چنین مواردی مربّی با چند تشویق و راهنمایی و همکاری به کودک کمک رساند.
معلّم نباید با ضربات دست و چوب، دانش‌آموزان را به علّت یاد نگرفتن درس‌ها تنبیه نماید، چون فراگیری درس‌ها کاری دشوار است و ترس از مجازات معلّم بر دشواری و کراهت آن می‌افزاید؛ ترس ممکن است دانش‌آموز را مانند ماشینی به کار وا درد ولی سبب علاقة وی به تحصیل نمی‌تواند باشد. ترس، جنبش و فعّالیّت فکر را فلج می‌سازد.
8ـ ارزش‌یابی معلّم از روش تدریس خود
ارزشیابی منظّم و مستمرّ معلّم از عملکرد خود، به او این امکان را می‌دهد تا به تدریج نارسایی‌های خود را اصلاح کند و در جهت ارتقای سطح دانش و مهارت خود گام بردارد.
برای این کار لازم است فهرست رفتارهایی را که در تدریس خوب باید به کار بسته شود، تهیّه نمود و سپس با تهیّة وسیله‌ای برای مشاهده و اندازه‌گیری، رفتارهای مطرح شده را مورد ارزشیابی قرار دهد.