آشنایی با سبک استاد سیدمحمد النقشبندی

شیخ محمدسید نقشبندی سال ۱۹۲۰ میلادی در مصر به دنیا آمد و در دوران کودکی حافظ قرآن شد. وی در دوره نوجوانی و جوانی یعنی تا حدود سی سالگی هنوز به صورت جدی وارد مقوله قرائت قرآن نشده بود و در این زمان برای یادگیری و آموزش در حوزه انشاد دینی در محافل و مجالس شرکت می‌کرد.
کار نقشبندی در دوران نوجوانی این بود که در محافل و مجالس شرکت می‌کرد و مدایحی را که در مورد پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) انجام می‌شد را به خوبی می‌شنید. دومین کار او این بود که مرتب در هنگام راه رفتن و حتی کار کردن نغمات زیبای مبتهلان و منشدان را زمزمه می‌کرد و سومین کاری که در این مقطع از زندگی خود انجام داد نیز این بود که به سراغ متن شعرها و قصاید دینی می‌رفت.
این سه کار، فعالیت‌های مهم دوران نوجوانی نقشبندی بود و چنان این کار را ادامه داد تا اینکه خود را به عنوان یک منشد خوش‌صدا و خوش‌آوازه در میان دیگر قاریان اثبات و نام خود را تثبیت می‌کند.

اولین ماجرای پرآوازه نقشبندی مربوط به اجرای وی مراسم میلاد امام حسین(ع) بود که به دعوت یکی از دوستانش به نام سیدمحمد انجام شد. علاوه بر اینکه حضار در این مراسم بهره فراوانی از آن می‌برند، در اینجا بود که صدای نقشبندی تقریباً برای اولین بار به جهان اسلام معرفی می‌شود.
مصطفی محمود که از دانشمندان معروف مصری است، نقشبندی را به نور منحصر به‌فردی تشبیه می‌کند که هیچکس توان نزدیک شدن به وی را ندارد. نظر رادیویی‌های مصر در رابطه با نقشبندی نیز بر این بود که وقتی آثار نقشبندی را از رادیو پخش می‌کردیم، کاملًا متوجه می‌شدیم که مخاطبان رادیو افزایش پیدا می‌کنند.
به همین خاطر رادیویی‌ها به سراغ نقشبندی رفته و از وی خواستند تا با همکاری یکدیگر آثار خوبی را در حوزه مدایح نبوی و اهل بیت(ع) تولید کنند که در این رابطه چیزی قریب به هزار قطعه کار از این استاد تولید و در رادیو، تلویزیون مصر پخش کردند. جالب است که نقشبندی از کسانی است که این کار را خیلی با عشق انجام می‌داد و حتی در نهایت نیز جان خود را در رادیو و تلویزیون مصر در هنگام تولید آثار این‌چنینی از دست داد و در این مکان از دنیا رفت.
آیت‌الله فاطمی‌نیا در رابطه با نقشبندی بیان می‌کردند که روزی صحیفه سجادیه را برای نقشبندی که به ایران آمده بود، می‌خواندم و او در حالیکه اشک از چشمانش جاری شده بود، از من مرتباً درخواست می‌کرد تا صفحات دیگری از صحیفه را بخوانم و خیلی علاقه‌مند به اهل بیت پیامبر(ص) بود.
آیت‌الله فاطمی‌نیا اشاره می‌کردند که وقتی از نقشبندی پرسیدم که چه تلاوتی را گوش می‌دهی؟ وی به من گفت که تلاوت شیخ محمد رفعت و یا شیخ محمد صدیق منشاوی را خیلی دوست دارم و آن‌ها را می‌شنوم. آیت‌الله فاطمی با اشاره به تلاوتی که نقشبندی در میدان حر تهران انجام داد، بیان کردند هنگامی که نقشبندی در حال تلاوت بود، برق قطع شد ولی وی به تلاوت خود ادامه داد و چنان صدای قوی و تأثیرگذاری داشت که ما هیچ تغییری در صدای وی احساس نکردیم.

در ادامه حسین اخوان‌اقدم، مدرس و قاری قرآن کریم، درباره تلاوت سوره مبارکه فرقان این استاد شهیر مصری گفت: مرحوم نقشبندی در آیه ۶۱ سوره مبارکه فرقان، اوج مقام بیات را می‌خواند، البته مکثی در کلمه «بُرُوجًا» دارد و سپس، آمادگی استماع و ولع شنیدن را در مستمعان ایجاد می‌کند و کل آیه را به زیبایی قرائت می‌کند. نوع ارائه غفله و پایانه مرحوم نقشبندی نیز در این قسمت قابل توجه است که با حالتی بسیار پراحساس و با توسط رو به پائین صدا قطعه به پایان می‌سد.
وی افزود: همانطور که می‌شنویم، مستمعان از شنیدن این قطعه به وجد آمده‌اند که این خود به معنای به وجد آمدن قاری است. درواقع یکی از شاخصه‌های قرائت مجلسی همین است که مستمع صاحب سخن را بر سر ذوق آورد. تکرار همین آیه با توسط صدا و بسیار محزون انجام می‌شود، ولی پس از آن اتفاقی رخ می‌دهد که در مورد نقشبندی منحصر به‌فرد است و آن حالتی شبیه دکلمه‌خوانی است که از مشخصه‌های مرحوم نقشبندی است و در قاریان دیگر اعم از مقرئین و مبتهلین اصلا مرسوم نیست و حتی جهت اینکه اسراع یعنی همان تند شدن دور خواندن اتفاق می‌افتد، این امر در لحن و فصاحت امتیاز منفی دارد ولی گوش کردن این قطعه خالی از لطف نیست.
اخوان اقدم تصریح کرد: نقشبندی در ادامه، هنگام تلاوت آیه ۶۲، کمی به مقام صبا متمایل می‌شود و همین تمایل ادامه پیدا می‌کند ولی در آیه ۶۳ که همان آیات معروف «عِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا» و مربوط به صفات و ویژگی‌های بندگان پروردگار رحمان است، برگشت شکوهمندی به اوج مقام بیات دارد که واقعا حیرت‌انگیز و شنیدنی است و انسان را به شگفت می‌اندازد که این صدا تا چه میزان می‌تواند ارتفاع داشته باشد و با تمام خصوصیات یک صدای جذاب ارائه شود.
این مدرس قرآن کریم اظهار کرد: وی در ادامه، دوباره یک حالتی میان مقام بیات و نیز گریزگاه‌های مختصری به مقام صبا دارد که در این زمینه شاهد اجرای ترکیب‌های خیلی زیبا هستیم. در ادامه نیز مرحوم نقشبندی از آیه ۶۷ وارد مقام نهاوند می‌شود.
وی ادامه داد: باید اشاره کرد که نقشبندی و امثال وی که از منشدین و مبتهلین بوده‌اند، هنرشان بیشتر در همان زمینه‌های ابتهال و اناشید و سرودهای دینی بوده و قائدتا نمی‌توانند مرجع ابتدایی برای الگوبرداری قرائت باشند یعنی قاریان عزیز ما باید ابتدا از قاریان مرجع که تعریف خاص خود را دارند، بهره‌مند شوند و مراحل تقلیدی، ترکیبی و تطبیقی را طی کنند و پس از گذراندن این مراحل است که می‌توانند از این‌گونه تلاوت‌ها به عنوان تلمیح و نمک قرائت استفاده کنند.
اخوان اقدم در پایان بیان کرد: نکته بعد اینکه برخی از این کارها مانند دکلمه‌خوانی در بین تلاوت ویژه خود این افراد است و نمی‌تواند مبنای صحیحی برای تلاوت باشد. نکته دیگر اینکه مبانی وقف و ابتدا نیز باید مورد ملاحظه قرار گیرد و با راهنمایی اهل فن اجرا شود، چون ممکن است که این‌ها به دلیل مجلسی بودن تلاوتشان به صورت آزادتری قرائت کنند و برخی قطعات را جایی وقف کنند و جایی شروع کنند که خیلی مناسب نباشد.