معیار تشخیص غنا از تغنی در تلاوت قرآن چیست؟

مهدی دغاغله، استاد و داور بین‌المللی قرآن کریم در گفت‌وگو با کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، در تبیین سبک تلاوت خود، گفت: من در تلاوتم از شخص معینی تقلید نمی‌کنم و تلاوتم تقریبا در مکتب مصر است. اگر بخواهیم مکاتب را تقسیم‌بندی کنیم، مکاتب مطرح کنونی شامل مکتب مصر، حجاز، عراق و بعد شمال آفریقا( منهای مصر یعنی مغرب دور) است، که طبق اولویت‌شان عرض کردم. من در واقع مکتب مصری می‌خوانم و مکتب عراقی، حجازی نمی‌خوانم منتهی اینکه بگوید مقلد چه کسی هستم؟ باید بگویم مقلد کسی نیستم و تنها از سبک مصری تبعیت می‌کنم.

وی با بیان اینکه مکتب مصر معروف‌تر، وسیع‌تر و شامل‌تر از مکاتب دیگر است، تصریح کرد: مسابقات بین‌المللی معمولا در این مکتب اجرا می‌شود شمول و معروفیتش بیشتر است. در واقع مصریان مبدع و مبتکر قرائت تحقیق هستند به دلیل این‌که پیشینه زیادی در حدود ۷۰۰ سال دارند.

دغاغله افزود: این‌که من می‌گویم حدود ۷۰۰ سال به این جهت است که در کتاب سفرنامه ابن‌بطوته که بیش از ۷۰۰ سال قبل نگاشته شده است به این مطلب اشاره شده. در آن کتاب مکان‌هایی را که رفته است، طبع و خوی مردم، شیوه لباس پوشیدن، آداب و رسوم آنان را توصیف می‌کند، که می‌تواند منبع خوبی برای تحقیقات باشد. می‌نویسد در جایی قرائت بسیار زیبایی از قرآن کریم را ‌شنیدم، وقتی رفتم دیدم که یک قاری مصری است که از مصر دعوت کردند.

وی با بیان اینکه دعوت از قاریان مصری تنها در دوران کنونی نیست، اظهار کرد: با این پیشینه و سابقه‌ای که مصری‌ها در تلاوت قرآن دارند عجیب نیست که مکتب مطرح و نخست را از آن خودشان کنند و سایر مسلمانان نیز به شیوه مصری قرائت کنند. البته ممکن است که بعضی‌ها تعصب نشان دهند که ما خودمان باید سبک داشته باشیم، ولی من فکر می‌کنم ضرورتی ندارد.

این داور بین‌المللی مسابقات قرآن تصریح کرد: قرآن کریم در سرزمین حجاز نازل شده نه در جایی دیگر، ولی به بهترین شکل در ترکیه نوشته شده است. زیرا بهترین خطاط‌های قرآن ترک‌اند؛ «عثمان طه» خود شاگرد «حامد العاملی» است که ترک است. بنابر این قرآن در سرزمین حجاز نازل شد، در ترکیه به‌زیبایی نوشته شد، در مصر به‌زیبایی خوانده شد و در ایران به‌زیبایی عمل شد.

دغاغله با بیان اینکه ضروری نیست یک کشور همه هنرها را یک‌جا داشته باشد، گفت: به هرحال هر جایی شما بروید یک هنر خاصی دارند؛ شرایط ژنتیکی‌، آب وهوایی‌ و عوامل دیگری دست به دست هم دادند تا مصری‌ها نسبت به سایر کشورها از صوت و لحن زیباتری برخوردار شوند. بنابراین قرآن را قشنگ می‌خوانند و سبکی را درست کردند به نام سبک تحقیق که بقیه مسلمان‌ها هم در مورد تلاوت قرآن از این سبک تبعیت می‌کنند.

دغاغله در ادامه درباره ویژگی‌های استفاده از الحان و ترکیب آن‌ها اظهار کرد: ویژگی‌های الحان و ترکیب آن‌ها زیبایی و وجد‌آفرینی است. الحان در واقع ترکیب صحیح اصوات است. با یک مثال به جواب این سؤال نزدیک می‌شویم، ما یک‌سری کلمه داریم به جای الحان می‌گوییم کلمات و واژه‌ها. ترکیب واژه‌ها چه ویژگی می‌تواند داشته باشد؟ اگر کسی که این واژه‌ها را ترکیب می‌کند حافظ شیرازی باشد ویژگی‌اش جاودانگی است. واژگانی که در اختیار حافظ بود در اختیار همه بود باسواد وبی‌سواد و زن ومرد و پیر وجوان اما چرا نتوانستند از این کلمات و واژه‌ها یک مصرع شعر مثل حافظ بگویند؟

وی با بیان اینکه ترکیب صحیح واژگان می‌تواند تأثیر سحرآمیز ایجاد کند،‌ گفت: قرآن نیز ترکیب اعجازآمیز واژگان است؛ قرآنی که معجزه تاریخ است و تحدی کرده که اگر انسان و جن دانش‌شان را روی هم بگذارند نمی‌تواند مثل آن را بیاورند مگر ابزارش غیر از واژگان چیز دیگری است؟ می‌فرماید: «قل لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآَنِ لَا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ»؛ آیات یک سری واژه‌هاست اما چه کسی آنها را چیده است؟ کسی که آناتومی بدن ما را چیده و این نظم را در آفرینش ایجاد کرده، همو این واژگان را چیده است و کس دیگر نمی‌تواند مثلش بچیند. الحان را اگر ما درست بچینیم نافذ، سحرآمیز و جذاب است؛ یعنی می‌تواند روح آدمی را دگرگون کند و تأثیر‌گذاری والایی می‌تواند داشته باشد.

تشریح ویژگی‌های تلاوت خوب

دغاغله در ادامه در پاسخ به این سؤال که ویژگی تلاوت خوب چیست؟ بیان کرد: همین سؤال را از حضرت رسول اکرم(ص) پرسیدند که بهترین صوت چه صوتی است؟ کدام قاری بهتر می‌خواند؟ چه ویژگی باید داشته باشد؟ حضرت(ص) فرمودند: خداوند متعال نفرمود آن که مساحت صوتی‌اش بیشتر است، آن که تحریرهایش زیباتر است، آن که از مقام‌های بیشتری استفاده می‌کند. معیار حضرت رسول برای گزینش تلاوت خوب این بود: «من إذا سمعتَ تلاوته رأیت أنه یخشی الله»؛ کسی که وقتی تلاوتش را می‌شنوید احساس ترس از خدا به تو دست می‌دهد.

تعریف غنا و تغنی در تلاوت قرآن

وی افزود: اگر این احساس را قاری در شما ایجاد کرد آن قرائت، قرائت خوبی است؛ بنابراین خشوع در تلاوت معیار اصل برای زیبایی تلاوت است.  اگر در الحان بدعت ایجاد شود و تلاوت به سمت غنا و طرب برود، از خشوع فاصله می‌گیرد. ما یک معیار برای تلاوت درست قرآن داریم. یک واژه به نام «تغنی» و یک واژه به نام «غناء» داریم که یکی مثبت و مطلوب و دیگری منفی و منفور است. آنکه مطلوب است تغنی است که در حدیث هم بهش اشاره شده: «لیس منّا من لم یتغنّ بالقرآن»، در قرآن تغنی کنید از ما نیست آن کسی که تغنی نمی‌کند منتهی منفی‌اش غناست.

وی در بیان معنای غنا گفت: غنا آواز است، طرب است. حال ما چگونه بفهمیم که این تلاوت قرآن غناست یا تغنی؟ چگونه می‌توانیم بفهمیم؟ خیلی ساده است؛ ما دو معیار داریم؛ یکی تجوید و دیگری صوت است. اول این که کسی که در صوتش ترجیع یا چهچه ایجاد نکند و حرف‌های اضافه بیان نکند، مثلا «هاهاهاها» نگوید؛ تکرار «ها» تحریر نیست، این صوت است.

وی در بیان دومین معیار تشخیص غنا از تغنی تصریح کرد: دوم معیار این است که تحریر از لحاظ وزن کلمات، یعنی فتحه‌ها،‌ مَدهای طبیعی و حرکات کوتاه به دقت بیان شود؛‌ در واقع قرآن می‌خواند و هر سبکی هم که می‌خواهد بخواند از سبک قرآن به سبک غنا خارج نمی‌شود، این همان تغنی است.

تأثیر تلاوت قرآن در زندگی فردی و اجتماعی

داور بین‌المللی مسابقات قرآن کریم در پاسخ به این سؤال که تلاوت قرآن چه تاثیری در زندگی فردی و اجتماعی شما داشته است؟ گفت: من هرچه دارم از قرآن دارم. یعنی منهای قرآن مساوی است با از بین رفتن و مردن. تمام دانایی و هرچه بلد هستم از قرآن است. یکی از بزرگان می‌گفت: اگر می‌خواهی به فرزندت چیزهای مختلف مثل ادب، تربیت، ریاضی، فیزیک، زبان، علوم جدید و هرچه که می‌خواهی، قرآن را به او یاد بده، قرآن همه این‌ها را به او یاد خواهد داد.

دغاغله در پاسخ به این سؤال که مهم‌ترین دغدغه و آرزوی قرآنی شما چیست؟ گفت: من دغدغه خاصی ندارم جز اینکه کاش در بین قاریان حرفه‌ای ما که صوتشان بهترین صوت، لحنشان بهترین لحن و تجویدشان بهترین تجوید است، به قرائت معنا‌محور بیشتر توجه بشود. فقط یک عامل مانده و آن عامل گزینش و انتخاب الحان متناسب با معنای آیات است که هم‌خوانی داشته باشد. بزرگترین آرزوی قرآنی من نیز این است که با قرآن از دنیا برم و مسلمان بمیرم.