تلاوت معنامحور تنها برعهده قاری نیست

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، برنامه تولیدی «فرهنگ تلاوت» رادیو قرآن، شب گذشته، ۱۸ اسفندماه با اجرای محمدرضایی با حضور علی‌اکبر حنیفی، استاد و پیشکسوت قرآنی با موضوع «تلاوت معنامحور» با الهام از سخنان مقام معظم رهبری در طلیعه ماه مبارک رمضان امسال در دیدار با قرآنیان به روی آنتن رفت.
حنیفی با اشاره به این موضوع عنوان کرد: در آن جلسه که مقام معظم رهبری بر این امر تأکید کرد‌ه‌اند، حضور داشتم و به همراه سایر اساتید و قراء و حفاظ از مطالب ارزنده و بیانات علمی و تخصصی ایشان استفاده کردم.

این پیشکسوت قرآنی کشورمان با اشاره به تشکیل جلسات و سخنرانی‌های متعدد با حضور کارشناسان در رادیو قرآن پیرامون این موضوع، عنوان کرد: اگر قاریان با معانی قرآن آشنا نباشند از بسیاری از علوم و فنون، رهنمودها و دستورات قرآن محروم خواهند شد. لذا این معنامحوری بسیار حائز اهمیت است. حتی صرف اینکه قرآن را در اتاقی قرار دهیم به گونه‌ای که فردی چشمش به جلد قرآن بی‌افتد، این فرهنگ خاصی را به ما منتقل می‌کند.
وی بیان کرد: چنانکه وجود تابلویی حاوی جمله‌ای از قرآن، فرهنگی خاصی را تبلیغ می‌کند. لذا منظورم این است که گاهی انتقال فرهنگ در سکوت و از طریق دیداری انجام می‌شود. با همین نگاه محدود هم به قرآن نگاه می‌کنیم، قرآن این امواج لازم را می‌فرستد. حتی در جایی که شما در گذر هستید و نوای تلاوت قرآن را می‌شنوید این امواج و سیگنال تأثیر خود را می‌گذارد.
حنیفی با اشاره به اینکه موارد فوق حداقل انتقالی است که می‌توانیم داشته باشیم، اظهار کرد: اما همه معنامحوری این نیست، بلکه به جنبه‌های متعددی بستگی دارد. البته یادم هست که مقام معظم رهبری نیز تا حدودی در خصوص ارتباط با تأثیر آهنگ‌ها و انتخاب آهنگ‌های قرآنی منطبق با مفاهیم قرآن برای انتقال به مخاطبان و شنوندگان مطالبی را بیان فرمودند.
این استاد قرآنی با اشاره به اینکه شعشاعی از سوی رهبر فرزانه انقلاب به عنوان اسوه، مقتدا و الگوی خوبی برای معنامحوری در حین تلاوت معرفی شد، افزود: حتی ایشان از توانایی استاد عبدالفتاح شعشاعی در هنگام تلاوت قرآن و انتقال معانی و مفاهیم، مطالبی را بیان فرمودند.
تلاوتی معنامحور به چه بستگی دارد؟
وی گفت: معنامحوری به مسائل مختلفی چون قاری و مُقرئ بستگی دارد. قاری مسئولیتش از مقرئ کمتر است. خداوند در قرآن کریم از کلمه قرائت زیاد استفاده کرده است اما بسیاری از اینها اشاره به انتقال مطلب به دیگران نیست، بلکه باید خودت این مطالب را از خواندن قرآن برداشت کنید و یا تدبر در آیات قرآن انجام دهید که اینها فردی و شخصی است و هنگامی که فردی قرآن را در خانه و خلوت خود به تلاوت قرآن می‌پردازد، قرائت مستقل قرآن را انجام می‌دهد.
حنیفی تصریح کرد: قرائت به سه شکل صامت، مستقل و یا خطابی است. قرائت خطابی در قرآن کریم فقط یکبار در سوره اعلی «سَنُقْرِئُکَ فَلَا تَنسَىٰ» است که «َس» یعنی به زودی، «نُقرِئ» یعنی می‌خوانیم، «کَ» یعنی بر تو که «سَنُقْرِئُک» سه کلمه در یک کلمه مرکب است.
وی عنوان کرد: فردی که قرآن را بر کسی می‌خواند تا آن را فرا بگیرد به او «اِقرا» می‌گویند. اگر قاری برای خودش قرآن را بخواند، از این مقولات مستثنی است و قرائت مستقل می‌شود. اما آن قسمتی که قاری برای دیگران تلاوت می‌کند، باید قطعاً همراه با آهنگ‌هایی باشد.
این پیشکسوت قرآنی با اشاره به  اینکه برای دارا بودن تلاوت معنامحور باید سه دسته با هم همراه شوند، اظهار کرد: کارهایی را قاری باید برای انتقال مفاهیم قرآن انجام دهد و  کارهایی را مدیران آن جلسه انجام دهند و کارهایی را نیز گیرنده و شنونده مفاهیم قرآن انجام دهند و این سه تکمیل‌کننده همدیگر است.
وی اضافه کرد: نخستین کاری که قاری یا در واقع مُقرئ انجام دهد این است که شرایطش را هنگام تلاوت قرآن به نحوی تنظیم کند که مردم آماده پذیرش قرآن باشند و رفتارهای بیرونی‌اش و ظاهرش باید عامل به منویات قرآنی باشد به گونه‌ای که ظاهر، لباس و شمایل قاری متفاوت با انتظار مردم نباشد، ممکن است آن تأثیر لازم را نگذارد که این امر مهمی است که چه فردی و چگونه قرآن را تلاوت می‌کند.
حنیفی با اشاره به اینکه ظاهر قاری بر شأنیت شنیدن کلام الهی مؤثر است، بیان کرد: دومین مسئله، رعایت استانداردها در قرائت قرآن برای انتقال فرهنگ قرآنی و تلاوت و معنا است. به عنوان یک مُقرئ خیلی از این کارها را نمی‌توانیم انجام دهیم لذا این انتقال فرهنگ باید در قالب اقراء خود قرآن است و یا به صورت سخنرانی است که ویژه افرادی است که قرآن را به صورت وعظ و تفسیر برای مردم بیان می‌کنند که این از موضوع بحث ما خارج است.
تلاوت قرآن، همراه با محدودیت‌ و آداب خاص وی ادامه داد: این مسئله حائز اهمیت است که با محدودیت‌های خاصی در حین تلاوت قرآن همراه هستیم یعنی هنگامی که «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» به قصد تلاوت قرآن از سوی قاری گفته می‌شود در حقیقت احرام قرائت را بسته‌ایم و بسیاری از کارهایی که در شرایط عادی جایز است در حین تلاوت بر شما جایز نیست تا مادامی که صدق الله العلی العظیم را گفته‌ایم.
حنیفی با اشاره به اینکه محدودیت‌های فوق ایجاد معنویت می‌کند، بیان کرد: چون مطلبی که شنونده و مخاطب می‌شنود خالص وحی الهی است. لذا هنگامی که قاری، احرام قرائت قرآن را می‌بندد و در حال اقراء است، باید فقط کلام الهی را بگوید.
وی عنوان کرد: لذا هنگامی که کلام الهی را می‌شنویم خودمان را در فضایی احساس می‌کنیم که خداوندبا ما صحبت می‌کند که این نوعی معنامحوری است.
حنیفی با اشاره به اینکه تجسم قرآن یا به صورت کتبی، صوتی و یا چشمی است، اظهار کرد: هنگامی که قرآن خوانده می‌شود بنابر سخن قرآن باید به آن توجه کنیم «وَإِذا قُرِىءَ الْقُرْانُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ اَنْصِتُوا» بنابر این هنگامی که قاری احرام تلاوت قرآن کرده در حقیقت در جایگاه جبرئیل قرار گرفته است، اما نه آن جبرئیل با تعاریفی که در قرآن بیان شده است. بلکه قاری انسانی است که همان کلماتی که جبرئیل بر پیامبر(ص) خوانده است همان را بر مردم می‌خواند.
وی با اشاره به اینکه ائمه(ع) تجسم عینی قرآن هستند، بیان کرد: بعد از این موارد قاری وارد قرائت قرآن می‌شود و در قرائتش از آهنگ‌ها استفاده می‌کند که اینها سلیقه‌ای است که بی تأثیر بر روی مخاطب نیز نیست.
حنیفی اضافه کرد: تفاوتی در موسیقی قرائت قرآن است در موسیقی هم ریتم و هم ساز وجود دارد که این دو مسئله باعث شادمانه و عذاب می‌شود. بنابر برخی از احادیث نباید قرآن را به صورت ریتمی خواند چنانکه دعاها و مرثیه‌ها را اینگونه می‌خوانند. در حقیقت قرآن به هر شکلی و به هر آهنگی تلاوت شود، قطعاً محزون است اما اینکه به صورت محزون و یا به شکل محزون‌ترین حالت ممکن در حین تلاوت آن را قرائت کنیم، این تفاوت وجود دارد.
این استاد پیشکسوت تصریح کرد: برخی از تعاریف کلی در خصوص موسیقی‌ها در قرائت قرآن وجود و موضوعیت ندارد. یعنی قرآن را طبق قواعد بین‌المللی و استانداردهای جهانی مخصوصاً روش قراء مصری این است که قرآن را با روش بیات شروع می‌کنند و نه حجاز مگر استثناها. تمام قاریان یا از مقام دوگاه شروع کرده‌اند و یا از مقام نوا و به ندرت از مقام حسینی.
حنیفی تصریح کرد: تکنیک‌های لحنی در ارائه محزون قرائت قرآن بیش از آهنگ‌ها در انتقال تلاوت معنامحور مؤثر هستند. طریق دیگر نیز برای انتقال معنا این است که واقعاً قاری بداند که چه چیزی را تلاوت می‌کند و این را مقام معظم رهبری بر آن تأکید داشتند تا قاری، آیات را همانگونه که باید قرائت کند.
یادآور می‌شود، ویژه‌برنامه «فرهنگ تلاوت» کاریست از گروه اطلاع رسانی رادیو قرآن که به تهیه‌کنندگی فاطمه رحمانی، سه‌شنبه هر هفته از ساعت ۲۱:۱۰ از رادیو قرآن پخش می‌شود.