آموزش تواشیح

ضرورت تواشیح

ضرورت بر حسب نیاز بشر تولید می شود و مراتب ضرورت متفاوت است و قابل درجه بندی است ، همانگونه که نیازهای جسمی و فیزیکی از قبیل خوراک و خواب و ... برای ادامه حیات بشر ضروری است ، نیازهائی دیگر نیز وجود دارد که اهمیت آنها نه تنها کمتر از نیازهای مادی نیست بلکه از آنها بالاتر است ، نیازهایی که برطرف نمودن آنها در تعالی روح و جلای دل و شکوفائی استعدادها و تعدیل روان مؤثر است .این نیازها ، نیازهای روحی و روان بشر است و شک و تردیدی نیست که یکی از این نیازها صداهای موزون و منظم است که انسان ابتدا بواسطه حس شنوایی خود آنها را دریافت می کند و در تنظیم و تعدیل رفتارش مؤثرند ، در مورد این اصوات موزون و منظم که نامهایی چون نغمه ها ، ترنم ها ، موسیقی و... در مجموع هنر به خود گرفته اند ، صحبتهایی از بزرگان و دانشمندان وارد شده است که ذیلاً اشاره می شود :

افلاطون : هنر موسیقی از نظر مذهب و نیازمندیهای کشور لازم است ، موسیقی باید مانند یک دژ دولتی باشد .

افلاطون:« نغمه و موسیقی ، تأثیر فوق العاده ای در روح انسان دارد و اگر درست به کار رود می تواند زیبائی را در رؤیای روح جایگزین کند .»

واگنر : « آنجا که سخن باز می ماند ، موسیقی آغاز می گردد .»

افلاطون : « موسیقی برای حیات بشر ضروری است ، موسیقی قوه تدقیق ، هوش ، حس ، مشاهده ، استنباط و بالاخره عواطف روحی بشر را می افزاید ، شما ثقیلترین روح را در اختیار من بگذارید . من قادرم که به نیروی موسیقی ثقل و کدورت عارضی را از روان او زدوده ، شخصی هوشمند و سلحشور به شما تحویل دهم .

نیکلاویچ سروف : موسیقی به خودی خود پر دامنه ترین هنرهای زیبا بوده و همه طبیعت را شامل می شود و اگر تنها هنرش بنامیم از ارزش آن کاسته ایم.

لرد بابرون : در همه چیز موسیقی است برای کسانیکه گوش شنوا دارند .

بتهوون : موسیقی حالت درک و کشفی است که از هر دانش و فلسفه ای برتر است . کسی که با اعماق معانی موسیقی راه یابد از بند تمام بدبختی هائی که مردمان را به دنبال خود می کشاند ، آزاد خواهد بود . موسیقی کشوری استکه روح در آن حرکت می کند در اینجا هر چیز گلهای زیبا می دهد و هیچ علفهای هرزه ای در آن نمی روید ، اما کمتر هستند اشخاصی که بفهمند در هر قطعه از موسیقی چه شوری نهفته است .

افلاطون : هنر موسیقی عبارت است از کوششی برای ایجاد یک عالم ایده آل در برابر عالم واقعی .

با توجه به عبارتها و جملات کوتاه فوق که توسط فلاسفه و دانشمندان و موسیقیدانان بزرگ عنوان شده است تا اندازه ای می توان به اهمیت موضوع و ضرورت موسیقی و نغمات پی برد . این تأثیر کلی موسیقی و نیاز بشر به آن قابل انکار نیست ولی مسائل دیگری وجود دارد که نباید آنها را نادیده گرفت و آن اینکه موسیقی به نسبت فرهنگ هر جامعه شکل می گیرد و به صورت نسبی در نقاط مختلف جهان متفاوت است .

در غرب موسیقی بدون کلام همچون سمفونی های بزرگ رایج است و بستر فهم و درک و استنباط در بین مردم فراهم است و به خودی خود هم موسیقی توانایی لازم در حمل پیامهای مختلف را داراست و هم سطح گیرایی شنوندگان در حدی است که دریافت لازم را دارا هستند اما در مشرق زمین موسیقی همراه با کلام است و در واقع زاییده شعر است . چرا که در اشعاروزن موسیقی وجود دارد و کاملاً در هم آمیخته شده اند ، وقتی کلمه موسیقی مطرح می شود ممکن است سطحی نگری شود و بعضی گمان کنند که منظور سازهای موسیقی است در صورتیکه منظور از موسیقی و خصوصاً در موضوعی که حامل غرض این مقاله است ، صرف نغمات است که بر کلام ترکیب می شود ما در کشوری زندگی می کنیم که به اعتقادات دینی و مذهبی خود شدیداً پایبندیم و در ارائه هنرهای مختلف نیز تعهد خاصی داریم ، موسیقی نیز در میان ما موسیقی متعهد است و اصل موسیقی هم همین است ، چرا که موسیقی و نغمات زیبا صدق محض است و اخلاص و پاکی و اگر ابتذالی مشاهده شود ابتذال موسیقی نیست بلکه فسق و فساد در اشخاص است نه در موسیقی .

در این خصوص «اسکاروایلد» می گوید : « اگر در موسیقی زشتی یافت شود به جهت وجود افراد فاسد است و اگر سودمندی یافت شود به جهت وجود باسوادان بی مایه است و اگر صرفاً زیبائی باشد بواسطه وجود اشخاص برگزیده است»

موسیقی در متون مذهبی و دینی ما هرچه دقیق تر و زیباتر باشد زیبایی را در آن مضاعف می کند و گامی خواهد بود به سوی مدرنیزه کردن و گسترده نمودن دامنه انتشار آنها و رساندن به اسماع فراتر از مرزها خواهد بود .

صحبت ما در مورد تواشیح است که مبتنی بر موسیقی و نغمات موزون است و عنصر مهم تشکیل دهنده آن .

ذیلاً به نکاتی چند پیرامون ضرورت تواشیح اشاره می شود:

1ـ همانگونه که مطرح گردید نیاز به استماع موسیقی و نغمات زیبا برای سلامت و تعدیل روان ضروری است و اگر با کلمات مذهبی ومقدس همانگونه که در تواشیح وجود دارد همراه باشد قطعاً مطلوب تر است .

2ـ با توجه به غنی بودن تواشیح از حیث نغمات و موسیقی و ریتمیک بودن آن می تواند جایگزین خیلی از موسیقی های مبتذل و حرام باشد و انتشار آن و اهتمام ورزیدن به آن عقلاً و منطقاً بهتر از انتشار و اهتمام به موسیقی پاپ و کنسرتهای پوچ بوده واین یک نگرش عقلی و منطقی ودر عین حال مذهبی است .

3ـ با عنایت به اینکه نوع ملودی های مورد استفاده در تواشیح منهای ریتم شباهت زیادی به نغمات قرآنی دارد اذهان عمومی را نسبت به نغمات قرآنی آشناتر و آماده تر می سازد و زمینه ای خواهد بود برای تلذذ در استماع قرائتهای قاریان معروف .

4ـ تواشیح به علت اینکه کار گروهی است و الحان زیبائی دارد و از تلاوت قرآن به مراتب آسانتر است شک و تردیدی در جذب جوانان به سوی آن وجود ندارد و عملاً مشاهده می شود که چه حجم وسیعی از جوانان در گوشه و کنار کشور به تشکیل گروه تواشیح مبادرت ورزیدند و می تواند دافع بسیار قوی باشد برای جذب جوانان به سمت مسجد و نماز و جلسات قرائت قرآن چرا که تواشیح مولود همین جلسات قرآنی است و شکی نیست قدرت جذب تواشیح برای نوجوانان و جوانان از خیلی از عوامل تبلیغی از جمله سخنرانیها و ...بیشتر است .

5ـ ارتباط تواشیح با قرآن بسیار تنگاتنگ است و عموماً اعضای یک گروه تواشیح جوانان مذهبی ، مسجدی و اهل جلسات قرآن می باشند و این هنر زیبا می تواند زنگ تفریحی برای جلسات قرآن و محافل مذهبی و جشنهای میلاد باشد و در عین حالی که از جایگاه رفیع و با ارزش برخوردار است می تواند بعنوان نقل و شیرینی مجلس مذهبی محسوب گردد ، البته این در صورتی است که متن تواشیح عربی باشد و اگر نباشد ارتباطی با قرآن و جلسات قرآن نخواهد داشت .

6ـ هم اکنون تواشیح در سراسر بلاد اسلامی رواج وسیعی دارد و از جایگاه و احترام ویژه ای برخوردار است و پدیده ای زیبا و مذهبی به شمار می رود با نیم نگاهی به بازار نوار فروشی های کشورهای مسلمان و خصوصاً (سوریه) روشن می شود که وجود صدها نوع نوار تواشیح و وجود دهها گروه برجسته تواشیح، دال بر میزان استقبال مردم است که کاملاً مشخص است . آیا ضرورتی احساس نمی شود که کشور جمهوری اسلامی ایران که به عنوان ام القری کشورهای اسلامی و سنبل تعظیم شعائر الهی شناخته شده است و در همه جوانب مذهبی پیشتاز است . در ترویج و تقویت این پدیده (تواشیح) نیز پیشتازتر از کشورهای دیگر باشد ؟

7ـ در این برهه حساس از زمان که شدیداً جوانان ما مورد هجوم سخت فرهنگی قرار گرفته اند و تواشیح تا اندازه قابل ملاحظه ای توانسته است خیلی از جوانان ما را مشغول نماید و آنها را از ورود به مجالس موسیقی مبتذل (بر حسب نیاز روحی) منع نماید ، آیا باید تواشیح را تقویت نمود یا تضعیف ؟ و ضرورت تواشیح را در چه حد دانست ؟

8 ـ آشنا ساختن مردم با کلمات و واژه های مذهبی و دعائی به وسیله تواشیح عمل بسیار مطلوبی است چرا که متن تواشیح متشکل از کلمات قرآنی و دعائی است وقتی گروه می خواند :

اقرا باسم ربک الذی خلق لم یخلق الانسان الامن علق

یا اینکه بخواند :

ادعوک ربی و طبیبی یا...

به جهت زیبایی در هنر موسیقی آن و هماهنگی اصوات، کلمات نیز در اذهان جا باز می کند و محبوبتر می شود ، البته این گفته بدین معنا نیست که حتماً باید ارزش متون تواشیح را به زعم بعضی افراد چنان پائین بیاوریم و چنان کلمات ساده ای را به کار گیریم که حتماً به سطح عموم مردم برسد بلکه باید تدابیری اتخاذ کرد که سطح عموم را برای فهم این واژه ها بالاتر ببریم و باید به گونه ای از عوام زدگی احتراز نمود چرا که سدی خواهد شد برای پیشرفت و ترقی .

9 ـ نمی دانم ترویج و تقویت زبان عربی در بین جامعه مسلمان ما به جهت مأنوستر شدن با متن قرآن و ادعیه و احادیث و تسهیل در تقریب وارتباط با جوامع مسلمانان دیگر چقدر اهمیت دارد ولی بدیهی است که تواشیح از عوامل مهم تقویت زبان عربی به شمار می رود که اگر این موضوع اهمیت دارد قطعاً بر ضرورت وجود تواشیح می افزاید .

10 ـ از آنجائیکه تواشیح کاری است گروهی و عده ای از جوانان را جمع می کند اولاً روحیه همکاری و همیاری را در جوانان قوی می سازد و ثانیاً ارتباط مذهبی و فرهنگی علاقمندان و گروههای تواشیح سراسرکشور را در استانهای مختلف مضاعف می سازد که در همفکری و همگون بودن وتوحید اعتقادات مؤثر است .

11 ـ حدیث شریف « انی تارکٌ فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی » که از حضرت پیامبر اکرم (ص) نقل شده است به عدم افتراق قرآن از عترت و خاندان پیامبر (ص) اشاره می کند و آنها را دو وزنه و مکمل یکدیگر معرفی می کند در واقع اهتمام ورزیدن به قرآن ( ثقل اکبر ) بدون در نظر گرفتن عترت و بیان سیرت آنان و گرامی داشتن موالید آن معصومین علیهم السلام ، ناقص است و عکس آن نیز صادق . بنابراین یکی از موارد مهم پردازش به ثقل کبیر (عترت) در قالب گرامی داشتن موالید ایشان و بیان اهدافشان و معرفی آنان و نیز بیان مظلومیتهای معصومین علیهم السلام و نشر فرهنگ اهل بیت (ع) همین تواشیح است .

12 ـ برای زنده نگاه داشتن مفاهیم دینی خود و جاودانه نمودن آنها و نیز برای غنی ساختن هنر اسلامی خود ضروری است که تواشیح به اوج قدرت خود برسد .

13 ـ تواشیح می تواند یک نکته مثبت و قابل توجهی باشد در میراث فرهنگی مشترک بین ملل اسلامی و از مقدمات تمدن اسلامی شامل و فراگیر به شمار رود.

بله ـ این هنر زیبا و این فن بدیع نسلاً بعد نسل به دست ما رسید و کاملاً در خدمت دین و مدح پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه اطهار در آمد و با الحان و آهنگهای دلنشین قرائت شد ، در کشور ما بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی این هنر به اوج خود رسید و حالتی حرفه ای به خود گرفت و اکنون گروههای تواشیح همچون قاریان موفق و صاحبنام کشورمان در سطح جهان اسلام مطرحند و گام به گام در ردیف گروههای ممتاز بلاد مختلف اسلامی قدم برمی دارند و توجه شایان و اعجاب ملتهای مسلمان به کار گروههای ایرانی کاملاً محسوس است .

در سالهای اخیر اجرای چنین برنامه‌هایی باعث ایجاد شور و هیجان معنوی در جلسات و محافل قرآنی و همچنین زینت بخش آن بوده که به واسطة ذکر مدایح و مناقب پیامبر و اهل بیت علیهم السلام و اجرای مناجات و ابتهال در قالب اشعار و الحان دلنشین و جذّاب قرآنی بر رونق و صفای این مجالس افزوده، موجب تلطیف قلوب و تغییر ذائقة معنوی اهلِ دل بوده و هست و با توجّه به اینکه همینک کشور اسلامی ما و دیگر کشورهای اسلامی به انحاء مختلف آماج حملات و هجمه‌های فرهنگی غرب قرار گرفته رواج هنرهای اسلامی از این قبیل خاصه در میان قشر جوان و نوجوان می‌تواند از عوامل مؤثر ایستادگی و رفع حیله‌ها و مکاید دشمنان اسلام و اهلبیت علیهم السلام به حساب آید.

تعریف تواشیح

تواشیح چیست ؟ موشحات چیست ؟ چه تفاوتی با اناشید ، مدائح، ابتهال، مناجاه، دعا، قوالی،مولودخوانی و مداحی دارد؟

تواشیح هنری است دینی که از ترکیب دو هنر شعر و موسیقی تشکیل شده است .

بنابراین دو تعریف مجزا دارد : 1ـ تواشیح از حیث نغمات و موسیقی

2ـ تواشیح از حیث شعر و ادب

قبل از توضیح و تعریف موارد فوق ابتدا با ریشه واژه تواشیح و موشحات از نظر لغوی و وجه تسمیه آنها آشنا می شویم ، تواشیح جمع کلمه توشیح است یا وشاح و موشحات جمع کلمه (مُوَشح) که از ریشه (وشح) به معنای آراستن است و به دو بندی که با نگینهائی از لؤلؤ و جواهرات قیمتی مرصع شده باشد و زنان به جهت زیبایی بر گردن می بندند اطلاق می شود و نیز به نوعی شعر از حیث وزن و عروض هم گفته می شود . تواشیح کلمه ای است عربی و هیچ ریشه ای در زبانهای دیگر ندارد .

امّا از حیث کاربردی و اصطلاح عام : تواشیح آواز دینی است که موضوعات آن یا دعائی است و یا در مدح حضرت رسول (ص) و ائمه اطهار (علیهم السلام) ، زبان آن عربی است و اغلب بدون همراهی ساز است ، دارای تکخوان است و گروهی که با آن همراهی کنند که به (بطانه) معروفند، مملو از هنرهای زیبای تنغیمی است و عموماً ریتمیک است .

و اما موشح و موشحات : اصولاً به یک مکتب موسیقی مستقل در موسیقی عرب اطلاق می شود که در اندلس نشأت گرفته بود و اعم از تواشیح است چرا که شامل اشعار غیر دینی هم می شود ، پس هرگاه بگوئیم موشحات ممکن است تواشیح باشد و ممکن است نباشد اما با همان قالب لحنی و شعری

تعریف موشحات از نظر قالب شعری :

همانگونه که عنوان شد موشحات یک مکتب موسیقی عربی(*) مستقل است که با سایر مکاتب موسیقی عرب فرق دارد از جمله تفاوت های اساسی آن با سایر مکاتب موسیقی می توان به بحث زیر اشاره نمود :

1ـ موشح نوعی طغیان و عدول از شیوه ادائی عام در موسیقی عرب تلقی می شود ، به این جهت که مکاتب دیگر موسیقی ، همواره موسیقی در خدمت شعر است بدین معنی که شعر استواری خودش را حفظ می کند و موسیقی باید خود را با آن وفق دهد ولی در موشحات مسأله عکس است یعنی در اینجا شعر است که باید خود را با نغمات و الحان وفق دهد به همین دلیل اوزان شعری موشحات با سایر اوزان عروض در شعر عرب فرق دارد .

2ـ معمولاً در شعر سایر مکاتب موسیقی (مطلع) بیت اول بسیار قوی و جذاب سروده می شود اما در موشحات آخرین قفل(خرجه) چنین صفتی دارد .

شعر موشح سنتی و متداول قدیم از چهار قسمت تقسیم می شود : 1ـ (معنی) بدیهی است که در شعر باید هدف مشخصی دنبال شود و بگونه ای معنی از اول تا آخر اشعار دنبال می شود .

2ـ (قفل) بیت یا ابیاتی از شعر است با قافیه ای مشخص که معمولاً در ابتدای موشح قرار می گیرد و بعد از چند بیت با قافیه های مختلف ، همراه با قافیه اول تکرار میشود که به آن (سمط) نیز می گویند . سمط که جمع آن اسماط است ، به معنی بند تسبیح یا گردن بند است که بقیه ابیات را به هم متصل می سازد .عموماً موشح حداکثر 7 قفل دارد . همیشه تعداد ابیات کمتر از اقفال است . چرا که بیت بین دو قفل قرار می گیرد .

*از آنجائیکه موسیقی عربی اصولاً همراه با کلام است و کارهائی چون اوپرا و اوپرت و سمفونی... در آن یافت نمی شود و بسیار نادر می توان موسیقی بدون کلام همچون بشرف و سماعی در آن پیدا نمود پس هرگاه لفظ موسیقی عرب عنوان شد منظور همان موسیقی با کلام است . اگر موشح بیش از 6 قفل و 5 بیت داشته باشد (تام) نام دارد و اگر کمتر باشدیا اینکه قفل نداشته باشد (اقرع) نامیده می شود .معمولاً موشح تام با قفل شروع می شود و اما موشح اقرع با بیت .

3ـ بیت: شعری است که بین دو قفل سروده می شود و به آن (دور)نیز می گویند بیت از اجزایی تشکیل می شود که به هر کدام غصن می گویند و جمع آن اغصان است و معمولاً هر بیت سه غصن دارد . تشابه ابیات از نظر وزن و تعداد اجزاء شرط است .

4ـ خرجه :قفل آخر موشح را خرجه می گویند . خرجه باید از حیث معنی و لحن در اوج زیبائی باشد و نتیجه نهایی باشد و هیجان را در مستمع بوجود آورد .

نمونه ای از یک موشح (تواشیح):**

سبحانک ربی سبحانک سبحانک ما اعظم شانک

قفل (سمط ) ندعوک و نرجوغفرانک

بیت چهار جزئی ندخل بیتک تستقبلنا نفحات الطهر تغسلنا

فاذا بالنور یقابلنا و اذا برحابک یقبلنا

قفل (سمط ) و نری فی الطاعة برهانک

بیت چهار جزئی اتقرب منک بصلواتِ فعسی ان تُمحِیَ زلاتی

و تستر بفضلک عوراتی و اُقدم خالص دعواتی

قفل (سمط ) لتنزل فیضک و حنانک

انواع موشحات از حیث شعری : الف : اشتراک وزن اقفال و ابیات و عدم تشخیص دقیق آنها ب : تفاوت شدید بین وزن اقفال و ابیات و واضح بودن آن برای مستمع ج: مطابق اوزان عروضی معروف و متداول شعر عرب د : عدم وجود وزنی مشخص و از هم پاشیدگی کلمات به شکلی غریب که صحت و سقم آن ناپیداست که با شیوه آهنگسازی جبران می شود . ه ـ علیرغم عدم رعایت دقیق اعراب ( کشیدن حرکات کوتاه بیش از حد لازم ، یا ساکن کردن متحرک و حرکت دادن ساکن ) معنا را می رساند و برای مستمع مفهوم است گرچه در این نوع ممکن است (وشّاح) بر کلمه ای بی معنی مکث کند یا آنرا بکشد تا برای وی به منزله عصایی باشد که به آن تکیه کند .

تعریف لحنی موشحات :

همانگونه که اشاره شد موشحات دو تعریف دارد ، یکی از حیث قالب شعری (گذشت) و دیگری از حیث نغمات و لحن . و اینکه عموماً موشحات ریتمیک هستند و به عبارتی با وزن (ضرب) همراه هستند که ویژه آنها ادا می شوند و اغلب از اوزان 8/10 سماعی ثقیل ،4/4 (وحده کبیره) ، 4/2 (وحده صغیره) ، 4/8 (مصمودی) ، 8/7 (دور هندی ) و (نوخت) ،4/3 (والس) ، 8/6 (دارج) . در موشحات استفاده می شود .

یک موشح سنتی عربی از چهار رکن اصلی تقسیم می شود : 1ـ (بدنیه اول) ^*که عبارت است از یک ملودی ثابت و محوری با یکی از مقامهای عربی که توسط کر ادا می شود .

2ـ (بدنیه دوم) تکرار همان ملودی با کلمات و اشعار جدید .

3ـ (خانه) یک یا چند ملودی جدید است که از حیث مقام و احیاناً ریتم با ملودی اول فرق دارد معمولاً با پردة صوتی بالا ادا می شود و اصولاً بین تک خوان و کر رد و بدل شده و احیاناً به تغییر مقام (مدلاسیون) پرداخته می شود .

4ـ (قفله) شیوه برگشت از مقامهای متنوع به مقام اصلی (بدنیه اول) با ظرافت و زیبائی فائق و به پایان بردن موشح ، ناگفته نماند آنچه عنوان شد بنای اصولی یک موشح است و ممکن است انواع دیگری نیز یافت شود از جمله اینکه فقط یک بدینه باشد و یک خانه و یک قفله و نیز ممکن است سه بدینه باشد و یک قفله .

*بدنیه یا ملودی محوری یک تواشیح ، نامهای دیگری از قبیل مذهب و تسلیم نیز دارد که کم و بیش مصطلح می باشند.

تعریف موشح از نظر ابن خلدون

امّا متأخران اندلس پس از آنکه شعر در سرزمین آنها فزونی یافت و مقاصد و فنون آن تهذیب شد و به منتهای آرایش رسید فنی از آن ابداع کردند که آن را به نام موشح خواندند و آن قطعه شعری است که به سمطها و غصن ها تقسیم می شود و مجموعة این اسماط و اغصان را بیت گویند و هر موشح حداکثر هفت بیت است و اینکه موشح در اغراض مختلف چون غزل و مدح بکار می رود .

تعریف موشح از نظر سناء الملک ابوالقاسم هبه الله بن القاضی الرشید بن سناء الملک متوفی 608 ه .ق در مقدمه کتاب مشهورش (دارالطراز فی عمل الموشحات) در مورد وصف تواشیح می گوید : « این هنر معیار فهم و درک و میزان هوش و عصاره عقول است که بسیار طرب انگیز است و... تا آنجائیکه می گوید فهمیدن موشح تزکیه عقل و تعدیل فهم است و اهمال آن ضایع کردن سلیقه ها و عقب نگاه داشتن ذهن است و اضافه می کند که این هنر سخنی است منظوم که بر وزن خاصی سروده می شود .

» نکته : به شاعر و مؤدی تواشیح «وشاح»گفته می شود .

نکات اساسی برای گروه های مدیحه سرایی و هم خوانی قرآنی کریم

اعضای گروه های مدیحه سرائی عربی و همخوانی قرآن کریم به خصوص آنان که تازه می‌خواهند وارد این رشته شوند باید به این نکات که بر اساس مسائل علمی و تجربی گردآوردی شده کاملاً توجه نمایند. این نکات به ترتیب به نگارش در آمده است.

رفتار و اخلاق گروه

ـ اعضای گروه باید این نکته را مدنظر قرار دهند که در جامعه مورد احترام هستند. لذا باید اخلاق اسلامی را در همه حال رعایت نموده و رفتاری منطقی و اسلامی داشته باشند و برای رعایت نظم باید به هنگام اجرای برنامه از لباس یک رنگ استفاده کنند.

ـ یک گروه به همان اندازه که مورد احترام است مورد توجه و ریزبینی افراد جامعه نیز واقع می‌شود لذا رعایت مسائلی مانند مرتب و تمیز بودن لباس ها و مسواک زدن و طبیعی بودن حالت صورت در زمان اجرا اکیداً توصیه می‌گردد. در تمرین های فردی و جمعی برای طبیعی نمودن حالت صورت از آینه می‌توان استفاده کرد.

ـ اعضای گروه به هنگام اجرای برنامه نباید حرکات غیر متعارف داشته باشند و یا سیر خود را بالا و پایین بگیرند. بلکه باید به جمعیت نگاه کنند.

ـ اعضای گروه برای انسجام هر چه بیشتر باید نظرات همدیگر را تحمل نمایند و در تمرین و اجرا و مسافرت تشریک مساعی داشته باشند. به هر صورت در برنامه‌های جمعی بر سر بعضی از مسائل اختلاف نظر به وجود می‌آید. گذشتن از خطاهای افراد ، انسجام گروه را بیشتر می‌کند. اعضای گروه برای همدلی بیشتر و پیشبرد کارها باید یک نفر را از میان خود به عنوان مسئول انتخاب نمایند . گروه هائی که مربی دارند شاید مشکلی در این رابطه نداشته باشند. در یک گروه روابط عمومی نقش بسیار مؤثری در بالا بردن کیفیت برنامه‌ها دارد. باید از بینندگان و شنوندگان نظر خواهی کرده و از انتقادات و پیشنهادات آنان استفاده نمود.

توکل

ـ قبل از تمرین و اجرا باید ابتدا توکل به خدا نمود و از ائمه اطهار استعانت جست؛ چنانچه بسیاری از قاریان مشهور کشورمان و همین طور گروههای مدیحه سرایی عربی و همخوانی رمز موفقیت خود را در این موضوع می‌دانند. باید بدانیم توجه به مسائل معنوی در اجرای برنامه‌ها بسیار مؤثرند.

صدای افراد گروه

ـ باید صدای تک‌تک افراد گروه شناسائی شود هر کس بداند صدایش در چه ارتفاعی قرار داشته و دارای چه توانایی‌هایی می‌باشد.

ـ با توجه به تقسیم بندی صداهای انسان، ترکیب صدای اعضای یک گروه باید چنین باشد: یک گروه هفت نفره باید سه صدای بم و چهار صدای زیر داشته باشد. یک گروه شش نفره به دو صدای بم و چهار صدای زیر نیازمند است. یک گروه پنج نفره به دو صدای بم و سه صدای زیر و یک گروه چهار نفره به دو صدای بم و دو صدای زیر و در صورتی که یک نفر صدای بم قوی داشته باشد به سه صدای زیر نیاز دارد. البته این انتخاب ها با توجه به توانائی‌های صدای هر فرد باید انجام شود. در مورد گروه های بیش از هفت نفر تعداد نفرات گروه های باس bass و تنور باید مساوی باشد و اگر تعداد نفرات عدد فرد بود، نفر اضافی را باید از صدای تِنور یا زیر انتخاب نمود. ( لازم به تذکر است در ترکیبات فوق صداهای متوسط با توجه به توانائی‌های صدای هر فرد بین یکی از دو گروه باس و تنور قرار گرفته‌اند).

ـ باید در هر گروه دو به دو یا سه به سه صدای افرادی را که ترکیبی یکسان دارند شناسائی کرد. برای شناسائی صداها آسانترین شیوه این است که از فاصله چند متری بدون دیدن افراد به صدای آنان که همزمان با هم قطعة یکنواختی را قرائت می‌کنند، گوش دهیم. اگر صدائی با صداهای دیگر فرق داشته یا اصطلاحاً بیرون زد مشخص می‌شود. ترکیب هماهنگ یا در اصطلاح موسیقی همرنگ بودن صداها مانع از این می‌شود تا متوجه شویم چه تعدادی در حال خواندن هستند . آیا یک نفر قرائت می‌کند یا تعداد بیشتری در حال خواندن هستند.

ـ باید قبل از تمرین و اجرا از خوردنی های سرد مثل آب یخ و بستنی و خوردنی های بسیار گرم مانند چای داغ اجتناب نمود. به طور کلی قبل از تمرین و اجرا نباید چیزهایی را که موجب تحریک حنجره می‌شود ( مثل ترشی‌ها، شیرینی‌ها و مواد خوراکی تند و فلفل دار) استفاده کرد.

ـ همیشه قبل از شروع تمرین باید صداها را گرم نمود. منظور از گرم کردن صدا خواندن متنی با پرده‌های م یا ادا کردم حرف (آ) می‌باشد. ابتدا باید از پرده‌های بم شروع نمود و تا چند پرده صدا را پرده پرده از صدای بم به سمت صدای زیر بالا برد. آنگاه دوباره به پردة اولیه بازگشت و اینکار را تا اکتا و پرده‌ای که در ابتدا گرفته شد ادامه داد.

مراقبت

ـ قبل از اجرا و حتی در مواقع تمرین نباید اجازه داد هوای سرد وارد دهان و حلق شود. کسانی که با موتورسیکلت تردد می‌کنند باید به این نکته توجه نموده و حتماً سینه و گلو و دهان خود را بپوشانند.

ـ به منظور ذخیرة انرژی بیشتر قبل از اجرای برنامه حتی المقدور از صحبت کردن باید خودداری شود.

تمرین

ـ باید تمرین در محیطی کاملاً ساکت و آرام انجام شود و اگر صدا بیرون می‌رود از خروج صدا جلوگیری نمود تا مزاحمتی برای دیگران ایجاد نشود. در محیط تمرین باید از رفت و آمد و حضور افراد متفرقه جلوگیری نمود.

ـ تمرین همیشه باید به مدت یکساعت بدون هیچ صحبت متفرقه‌ای انجام شود؛ و اگر توضیحی مربوط به تمرین بود مربی باید آنرا توضیح داده و دیگران گوش دهند. بعد از یکساعت تمرین، ده دقیقه استراحت برای رفع خستگی لازم است. در خلال استراحت سکوت را باید رعایت نمود تا اعضای گویایی و شنوایی استراحت کنند. بعد از استراحت باید تمرین را ادامه داد.

ـ زمان تمرین نباید از 2 ساعت کمتر و از 5/3 ساعت بیشتر گردد.

پردة صوتی مناسب

ـ در برنامه‌هایی که اوج صدا در آن زیاد است باید پیش‌بینی نمود چنانچه پردة اولیه بالاتر یا پایین تر از توانایی صدای اعضای گروه درآمد، به چه ترتیبی باید با آن برخورد کرد. بهترین کار این است که اولاً همیشه مدیحه‌سرایی یا همخوانی مورد نظر را در پرده‌های مختلف تمرین نمود؛ ولی چنانچه در هنگام اجرای برنامه، پرده مطلوب نبود، باید در نقطه‌ای که امکان تعویض پردة صوتی وجود دارد، بلافاصله از پردة قبلی خارج شده و با پردة مطلوب برنامه را ادامه بدهیم؛ به گونه ای که خارج محسوب نشود.

ـ گرفتن پردة اولیه در هر اجرا خیلی مهم است. یک دستگاه ضبط صوت کوچک یا دیاپازون مهمترین نقش را می‌تواند در این رابطه داشته باشد. باید پردة اولیه را در ابتدای یک نوار خام ضبط نموده و یک نفر وظیفه داشته باشد تا آن را مرور کند. این شخص لحظاتی قبل از اجرا به نوار گوش کرده و آن را در کلمات یا مصرع اول و یا بیت اول اعلام می‌کند و دیگران بقیة متن یا شعر را ادامه می‌دهند. همین کار را می‌توان با وسیله‌ای به نام دیاپازون که برای کوک کردن سازها و صداها در موسیقی به کار می‌رود انجام داد. این وسیله چند نوع است. یک نوع آن شبیه ساز دهنی ولی گرد است و یک نوع آن شبیه پرگار است. و انواع دیگری نیز دارد. بعضی از آنها فقط یک نت و بعضی تمام نتها را به صدا در می‌آورند

لحن

ـ یکی از مسائل مهم رعایت لحن عربی است که حتی در تمرین‌ها باید مراعات شود. منظور از لحن عربی رعایت مخارج و صفات حروف و احکام تجویدی است. البته با توجه به اینکه مدیحه سرایی عربی با قرآن تفاوت دارد، گاهی اوقات مد بیش از اندازه کشیده می‌شود، یا در جایی که باید ادغام نمود، اظهار صورت می‌گیرد؛ ولی در هر صورت باید توجه داشت مخارج و صفات حروف نباید تغییر کند و چنانچه تغییری بود، باید در احکام انجام شود. البته این تغییرات

تحریر

ـ برای منطبق کردن تحریرها در ذهن باید موارد زیر به ترتیب انجام شود. ابتدا باید مدیحه سرائی عربی یا توحیدیات یا همخوانی قرآن را مربی گروه در نواری ضبط نموده و آن را در اختیار تک‌تک اعضای گروه قرار دهد و اعضای گروه در محیطی کاملاً ساکت و آرام که فقط صدای نوار شنیده می شود، تا ده مرتبه متوالی از ابتدا تا انتهای آن را فقط استماع نموده و از یازدهمین مرتبه همراه نوار زمزمه‌وار تمرین کنند. به گونه‌ای که صدای نوار بلندتر از صدای آنها باشد. اعضای گروه باید تا مرتبة بیستم به همین روش ادامه داده و هر مرتبه صدای خود را بلندتر کنند تا صدایشان با نوار هم طراز شود. البته هر گاه فردی از لحن خارج شد باید فوراً آن را اصلاح نماید. پس از این مرحله در تمرین های گروهی، مربی گروه باید ایراد تک‌تک اعضا را برطرف کند و چه بسا تمام این مراحل را نیز تکرار نماید.

ـ برای هماهنگی در تحریرهای گروهی و یکسان کردن آنها اعضای گروه باید به ترتیب طبق مراحل زیر عمل نمایند:

الف ـ تحریرها را با توجه به نوع آن قسمت بندی نمایند.

ب ـ سرعت تحریرها را کند کنند.

ج ـ نرمی تحریرها را به تیزی تبدیل کنند.

د ـ تحریرها را شمارش نمایند.

ـ با توجه به مراحل ذکر شده ، باید یک قسمت را با سرعت کم و با توجه به تعداد و تیز نمودن نرمی تحریرها، تمرین نموده و بعد از ملکه شدن آن در ذهن افراد، قسمت بعدی را تمرین نمود، آن گاه کلیه قسمت ها را به هم وصل کرده و بعد از چند بار تمرین با سرعت کند به تدریج سرعت آن را زیاد نمود. این کار برای همخوانی قرآن کریم بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی در مدیحه سرایی و توحیدیات نیز به یک قسمت پرتحریر که نیاز به هماهنگی دارد برخورد می‌کنیم که باید مراحل فوق الذکر را در آن اجرا نماییم.

نفس گیری

ـ افراد پر نفس هر گروه باید شناسایی شوند تا در جایی که احتیاج به نفس زیاد است خصوصاً در همخوانی قرآن کریم بتوانند دیگران را یاری نمایند. برای نفس گیری مناسب در این مواقع باید به نکات زیر توجه نمود:

الف ـ قبلاً جاهایی را که باید نفس گرفت معین و بین افراد تقسیم نمود.

ب ـ برای این که صدا افت نکند در زمان نفس گیری فقط یک نفر باید نفس بگیرد.

ج ـ فردی که نفس گیری نموده باید با صدایی که از لحاظ ارتفاع با بقیه در یک پرده قرار دارد ولی از لحاظ شدت ضعیفتر است، وارد صدای گروه شود و بعد کم‌کم حجم صدایش را بیشتر کند تا به حد دیگران برسد.

د ـ حالت خواندن و چهرة افراد باید طبیعی باشد تا بینندگان و شنوندگان متوجه نفس گیری نشوند.

خیلی کم انجام می‌شود مانند مواردی که مثال زدیم.

برخورد با اعضاء

ـ مربی گروه اگر در هنگام تمرین متوجه شد که یکی از اعضاء نسبت به سایرین گیرایی ضعیفتری دارد باید لحظاتی او را به حال خود گذاشته و با دیگران تمرین نماید تا در خلال تمرین او نیز آماده شود؛ آن گاه با او نیز تمرین کنند.

ـ اگر در اجرای یک برنامه، فردی از اعضای گروه اشتباهی کرد نباید به هنگام اجرا به وسیلة ایما و اشاره او را متوجه نمود ، چون موجب حواس پرتی افراد گروه و جلب توجه بینندگان و شنوندگان می‌شود. تذکرات لازم ساعاتی پس از اجرا باید به او داده شود. البته اگر به صورت قراردادی علائمی در این موارد بین اعضای گروه گذاشته شود، بسیار مناسب است.

تکخوان و گروه

ـ در مواردیکه در مدیحه سرایی و توحیدیات تکخوانی نیز وجود دارد، باید تمام افراد گروه ، متن تکخوانی را تمرین نمایند تا در صورت عدم حضور تکخوان، از دیگران استفاده گردیده و برنامه مختل نشود. به علاوه در مواردی که تکخوان دچار عارضه‌ای می‌شود نباید کار گروه به خاطر او معطل بماند.

ـ مدیحه سرایی یا توحیدیات و یا همخوانی قرآن کریم را باید در مواقع بیکاری به تنهایی تمرین نمود تا کار گروه در تمرینهای جمعی راحت‌تر پیش برود.

ترکیب و حالت استقرارگروه

ـ نحوه نشستن یا ایستادن افراد گروه باید به صورتی باشد که :

الف ـ افراد تکخوان نزدیک میکروفون قرار بگیرند.

ب ـ کسانی که صدایشان خسته یا مریض است نزدیک میکروفون قرار نگیرند.

ج ـ در صورتی که تعداد نفرات زیاد است گروه باس پشت گروه تنور یا در کنار گروه تنور قرار گیرند و در صورتی که تعداد نفرات کم است به صورت هلالی قرار بگیرند. البته این موضوع بستگی به جایگاه نیز دارد.

د ـ افرادی که صدایشان شبیه به هم ( همرنگ ) است کنار هم قرار بگیرند.

هـ ـ چنانچه موارد بالا رعایت گردیده است به ترتیب قد قرار بگیرند.

و ـ حالت بدن نسبت به زمین چه در حالت ایستاده ، یا نشسته بر روی زمین و صندلی قائم باشد.

ـ باید افراد گروه از قرار دادن متن در مقابل خود به هنگام اجرا اجتناب نمایند و برنامه را از حفظ اجرا کنند. اجرای از حفظ تسلط انسان را زیاد می‌کند.

ـ اعضای گروه باید ترتیب ورود به صحنه را قبلاً مشخص کنند و پس از استقرار در جایگاه با سکوت کامل خود حاضرین در جلسه را ملزم به رعایت سکوت نمایند.

زمان و روش های اجرای برنامه

مبتهلین و موشِّحین نامبرده به ویژه در مصر و سوریه، در مساجد و در رادیو و تلویزیون به مناست های مختلف به اجرای تواشیح و ابتهال می‌پردازند. در کشور مصر در مساجد معروف هر روز ( خاصّه در هنگام اذان و نماز صبح ) تعدادی از برجسته‌ترین مُبتهلین و قاریان مصری باید به طور نوبتی و معمولاً هرماه یک بار برنامه اجرا کنند . معمولاً این مراسم بیشتر در 2 مسجد بزرگ ، معروف و بسیار زیبای قاهره ( پایتخت مصر)، به نام های مسجد رأس الحسین یا امام حسین علیه السلام و مسجد سیّده زینب سلام الله علیها که روحانیّت خاصی دارند ، برگزار می شود .

قبل از نماز صبح ابتدا یکی از قاریان حدود نیم ساعت قرآن کریم را تلاوت می‌نماید ، پس از آن یکی از مُبتهلین به خواندن ابتهال و توحیدیّات می‌پردازد و در انتهای ابتهال اذان می گویند . سپس همان قاری تلاوت کوتاهی را تقریباً به مدّت 5 دقیقه مجدّداً اجرا نموده ، و بعد از آن مُبتهلین اقامه می‌گونید.

این برنامه همان طور که اشاره شد هر روز قبل از نماز صبح آغاز و بعد از آن به پایان می‌رسد . این برنامه به مدّت یک ساعت است و به طور مستقیم از رادیو قاهره و رادیو قرآن مصر برای تمام دنیا پخش می‌شود. اگر خواسته باشید این برنامه را گوش داده یا تلاوت و ابتهال آن را ضبط نمایید ( که بسیاری از قاریان و علاقه‌مندان این برنامه‌ها در ایران ، تلاوت مورد نظر به همراه ابتهال را از این برنامه دریافت نموده و ضبط می‌نمایند ) می‌توانید بعد از اذان صبح به افق تهران ـ حدوداً یک ربع ـ رادیوی خود را روی باند MW

با ردیف طول موج 800 مگاهرتز تنظیم نموده و از اجرای زندة این برنامة زیبا و معنوی بهره ‌مند شوید.در این برنامه که سالیان زیادی عمر دارد، تلاوت کوتاه قاریان حذف شده . به طور کلی قاریان و مُبتهلین معروف مصری سعی می‌کنند بهترین برنامة خود را در این رادیو اجرا نمایند.اجرای برنامه به این شیوه سبب شده است تا قاریان و مبتهلین معروف مصری همیشه آماده باشند و خود را در معرض آزمون ببینند.

امّا در کشور سوریه که در حال حاضر گروه های بسیار زیادی در زمینة مدیحه سرایی عربی و ابتهال و توحیدیّات مشغول اجرای برنامه هستند، تغییر و تحوّلات زیادی را خصوصاً در زمینة تواشیح و مدیحه سرایی به وجود آورده اند که بیشتر جنبة رقابتی و تبلیغاتی داشته است . از این جهت که آثار خود را بر روی کاست یا لوح فشرده تکثیر نموده و به بازار عرضه می‌نمایند . این کار باعث شده تا گروه هایی وارد این عرصة گردند. آن هم فقط به دلیل شهرت و کسب اعتبار و فروش نوار ؛ امّا از حیث محتوا آثار کم ارزش و ضعیفی را به وجود آورده و عرضه می‌کنند که این آثار به صورت نوار سالهاست در کشورمان مورد استماع و استفاده افراد علاقه مند قرار می گیرد . سابقاً این آثار توسط اکثر گروه های تواشیح و مدیحه سرایی خصوصاً گروه های نوجوان و آن هم در مدارس مورد استفاده قرار می‌گرفت . اکنون هم مشاهده می‌شود که بعضی از گروه ها از این نوارها و آثار ضعیف یا متوسط استفاده نموده و بدون در نظر گرفتن محتوای شعر و لحن مورد نظر، صرفاً به خاطر آهنگ های جذّاب و ریتم دف یا طبل اقدام به تمرین و اجرای تقلیدی از انها می نمایند . متأسفانه بعضی از این آثار از رادیو قرآن نیز پخش می‌شود.

با توجّه به دستورات و نصایح مقام معظم رهبری در حال حاضر اکثر گروه های مدیحه سرایی در ایران با استفاده از منابع و متون ارزنده و مُتقن شعری و مناجاتی و الحان ابداعی آثار ارزشمندی را خلق نموده اند و در محافل قرآنی و مذهبی عرضه می‌کنند . این آثار هنری از لحاظ شعر ، هماهنگی کار و حتّی لحن از بسیاری از گروه های سوری موفق‌تر عمل نموده و از همه مهمتر اهدافی جز تقرّب به خداوند متعال به واسطة مدح اهل بیت عصمت و طهارت و راز و نیاز عاشقانه با معبود یگانه خود ندارند که همة اینها از برکات نظام اسلامی و پیروی از ولیّ فقیه زمان حضرت آیت الله خامنه‌ای دام ظلّه بوده و می‌باشد.

البته منکر هنر زیبای اساتید سوری در اجرای تواشیح نیستیم . در این بین اساتید بزرگ و معروفی که اکثر آنها را معرّفی نمودیم، در کشور سوریه در اکثر مناسبات و اوقات شبانه روز به اجرای برنامه در محافل و مساجد مبادرت می‌کنند . در ماه مبارک رمضان برنامه های آنان به اوج خود می‌رسد، آن چنان که قبل از افطار یا در هنگام سحر شاهد پخش آثار بسیار زیبای تواشیح و ابتهال انان از رادیو سوریه هستیم . این برنامه‌ها هر روزهنگام سحر قبل از اذان صبح و اقامة نماز در ماه رمضان با حضور گروه های معروف تواشیح و مدیحه سرایی سوریه اجرا می‌شود . در این بین فقط گروه ها و اساتید مطرح این رشته و بالاخص گروه های قدیمی و صاحب نام سوریه مانند گروه « رابطة المُنشدین » ، بلا بل الشام، رضوان، فِرقةُ مدایح النبویّه و ... دعوت شده و برنامة خود را اجرا می‌نمایند که محل اصلی اجرای این مراسم دینی همه ساله مسجد بزرگ و معروف جامع اَمَوی شهر دمشق می‌باشد. برنامه های مزبور به صورت زنده از رادیو سوریه پخش می‌شود و در کشورمان به راحتی از طریق رادیو قابل دریافت می‌باشد.

در حال حاضر کشور سوریه از حیث داشتن گروه های مدیحه سرایی عربی و اجرای این گونه برنامه‌ها در بین کشورهای اسلامی دیگر دارای رتبة اوّل می‌باشد و گوی سبقت را از مصر نیز ربوده ؛ چون همان طور که سابقاً اشاره کردیم، کشور مصر آغازگر این حرکت به صورت فعلی بوده و الگوی کار مناسب و بَستر فعالیّت در زمینة این هنر اصیل اسلامی را برای سایر کشورها مهیّا نموده است . بعد از مصر کشور سوریه این هنر را به حدّ کمال رسانده . صرف نظر از این مسئله که کشور مصر تا به حال در زمینة ابتهال و توحیدیات همچنان مقام اوّل محسوب می‌شود ؛ ولی در کشور سوریه به تواشیح و برنامه‌های همخوانی گروهی اهمیّت بیشتری داده می‌شود . برنامه‌هایی که در همه حال شاهد اجرای آن در کشور سوریه هستیم، به صورت گروهی بوده نه انفرادی . اگر قرار است حتّی ابتهال نیز خوانده شود تکخوان معروف گروه تواشیح به خواندن توحیدیات و ابتهال پرداخته و پس آن گروه تواشیح به مدیحه سرایی خود ادامه می‌دهد. یعنی در اصل تواشیح و ابتهال توسط یک گروه و در یک برنامه و در زمان معیّنی با هم اجراء می‌شود.

سیستم صوتی

ـ سیستم صوتی مورد استفاده باید قبل از اجرا توسط مسئول یا مربی گروه مورد بررسی قرار گیرد. تنظیم مکان میکروفون ها به عهده خود گروه بوده و باید برای تکخوان ها میکروفون جداگانه و برای اعضای دیگر هم میکروفون های جدا در نظر گرفته شود. ضمناً میکروفون های گروه باید به گونه‌ای قرار گیرد که صدای کل گروه به یک اندازه شنیده شود. قرار دادن میکروفون ها در بالای سر افراد در گروه های پر جمعیت به چنین کاری کمک می‌کند. مناسب است در صورت امکان برای تک‌تک افراد میکروفون سینه‌ای تهیه شود. باید توجه داشت اگر گروهی بهترین برنامه را اجرا کند ولی سیستم صوتی ضعیف باشد، یا سوت بزند و اکوی زیادی داشته باشد ، یا قطع و وصل شود کل برنامه تأثیر خود را از دست می‌دهد. لذا تنظیم سیستم صوتی یکی از مهمترین مراحل اجرای برنامه یک گروه است

تهیه آرشیو

ـ هر گروه باید یک دستگاه ضبط صوت کوچک به همراه تعدادی نوار خام داشته باشد و یک نفر مأمور گردد تا برنامه‌ها و اجراهای گروه را ضبط نموده تا پس از بازبینی نوارها و رفع اشکالات، آنها را آرشیو نماید. این فرد به عنوان مسئول روابط عمومی گروه می‌تواند تعداد و نوع برنامه‌های اجرا شده، تاریخ و محل اجرا و تمرین و اسامی افراد شرکت کننده را ضبط نماید.

شاعران معروف

اکنون به معرّفی شاعران معروف جهان اسلام ، خصوصاً شاعران و مادحان بزرگوار اهل بیت علیهم السلام می پردازیم . دانستن اسامی آنها جهت دستیابی به منابع سرشار و ارزنده ادبی و مضامین بلند عرفانی و توحیدی باسیتنی است . برخی از این شعرا عبارتند از: کمیت بن زید ، حسّان بن ثابت، ابن ابی الحدید معتزلی ، دعبل خُزاعی ، فَرَزْدَق ، صاحب بن عُبّاد، ابن سکّیت ، ابنُ الرّوحی، المتنبّی، ابنُ الفارض، ابوالعلاء مَعرّی، سیدرضا موسوی هندی، ابوفراس حَمدانی ابی نُؤاس، البوصیری، ابوالعتاهیّه، الشّریف الرّضی ، شیخ بهایی، شیخ کاظم الاُزری، حافظ رجب البَرسی، مهیار الدّیلمی، سید اسماعیل حُمْیَری، ابوتمام الطّایی، ابن حمّاد، ابوالاسود الدُؤلی، الطّغرایی، سیدجعفر و سیدحیدر حلّی،سیدمحمدسعید الحبّوبی و ...

گروه‌های ممتاز ایرانی

در کشور جمهوری اسلامی ایران این برنامه‌ها بعد از پایان جنگ تحمیلی توسط قاریان و گروه های خوش ذوق آن زمان مانند گروه های قدر تهران، ثقلین خوزستان و دیگر قاریان استان ها شروع شد و چون در حقیقت کار تازه و فعّالیتی جدید محسوب می‌شد با استقبال مردم و خصوصاً شیفتگان وادی قرآنی مواجه گشت . بعد از آن تشکّل های بسیاری در مقاطع مختلف سنّی تحت عنوان گروه های تواشیح در این زمینه فعّالیّت خود را آغاز کرد . این تشکل ها همراه و همنوا با موج خروشان و فزاینده قرآنی که بعد از پایان جنگ تحمیلی به برکت نظام اسلامی و قیام امام راحل و عظیم الشأن و انفاس قدسیه شاگرد مکتب خمینی کبیر رحمه الله سر تا سر خاک مقدّس ایران زمین را فرا گرفته بود، طیّ مسیر می‌نمودند . باید اذعان نمود تواشیح و مدیحه سرایی خاندان وحی ، نمودی از دریای عشق و ارادت شیعه به ساحت مقدّس آن بزرگواران است که در قالب این هنر دل انگیز و لذّت بخش محافل و مجالس قرآنی را به عطر ولایت معطّر ساخته . از این جهت جذابیت کار چون برای مدیحه سرایان و مستمعین به دلیل جاری ساختن ذکر اهل بیت علیهم السلام و دُعا و تضرّع به درگاه رُبوبی به یک اندازه می‌باشد ، همواره از این برنامه‌ها استقبال شایانی به عمل آمده و بسیاری از افراد که نمی‌توانستند به درستی قرآن را تلاوت کنند، از این طریق قاری قرآن و یا حافظ کلام الله شده اند. در کل اجرای این برنامه‌ها توسط بسیاری از گروه های ممتاز کشور تأثیرات بسیار مطلوب توأم با جنبه‌های مثبت زیاد آن برروند برنامه‌های قرآنی، خصوصاً هنر قرائت به الحان عربی داشته است . از این رهگذر می‌توان به برگزاری مسابقات حفظ و قرائت قرآن و مدیحه سرایی عربی با هم اشاره نمود که هر ساله حضور سبز و پر نشاط قاریان و حافظان عزیز کشورمان را شاهد است .

از موشحین و مبتهلین ایرانی می‌توان به گروه های ممتازی نظیر: قدر، اهلبیت علیهم السلام، طه و اُسوه از تهران، جامعه قاریان و گروه فدک الزهراء علیها السلام از مشهد مقدّس ، ثقلین ، شهداء و نور از استان خوزستان ، کوثر، بشارت و فلق از استان اصفهان ، الغدیر ، بقیة الله عجل الله تعالی فرجه الشریف و نور اهلبیت علیهم السلام از استان قم ، نور از استان مازندران و گروه های ممتاز دیگر استان های کشور اشاره نمود. آثار جالب و قابل توجّه این گروه ها در این زمینه همواره از صدا و سیما خصوصاً شبکة قرآن سیما و رادیو قرآن پخش می‌گردد.

شیوه ساختن تواشیح

ارکان مهم تشکیل دهنده تواشیح عبارتند از:

1- کلام (شعر): که عموما یـــا بر وزن یکی از اوزان عروضی شعر عرب ساخته می شودو یا خارج از وزن عروضی است که اغلب از همین نوع است. در این زمینه استاد حاج عباس حزباوی سهم بسزائی در کتابت اشعارتواشیح دارندکه نه فقط گروه ثقلین بلکه اغلب گروههای کشورراتغذیه شعری می کنند.

2- لحن: لحن یا همان آهنگ دومین رکن تواشیح است که خود یک هنر مستقل بشمار می رود دراین خصوص مسئول گروه به دو شیوه عمل می کند:

نخست آهنگسازی است دراین مرحله شعری را بگونه ای آهنگسازی نموده که متناسب با کلمات و موضوع آن تواشیح باشد دراین صورت تواشیح 100% ابداعی است .

شیوه دوم اقتباس است یعنی آهنگ زیبائی از موسیقی اصیل عرب انتخاب می شود و کلمات در آن جاسازی می شود ملاک انتخاب زیبائی آهنگ و تناسب آن با کلمات است واین تشخیص به عهده مسئول گروه است که خود احاطه لازم به مکاتب مختلف موسیقی اصیل عرب را داراست .

بعنوان مثال وقتی استاد ابو العینین شعیشع تواشیح (اقرا باسم ربک یامرسل)را استماع نمود شدیدا متاثرگشت و عنوان کرد که : (من این آهنگ راقبلا شنیده بودم و آهنگی است که مرحوم شیخ سید درویش ساخته است و شاید همه مصریها هم آن را شنیده باشد اما بحدی متاُثر شدم و گریستم که قبلا چنین احساسی نداشتم واین بجهت زیبائی ادای شماست واز آن مهمتر تبدیل کلمات این لحن به کلماتی دینی ودر مدح حضرت رسول‹ص›).

البته اقتباس خود اصولی دارد وتنظیم و وصل قطعات به یکدیگر خود هنری جدا و مستقل است، ما برای آهنگسازان مسلمان وحتی غیرمسلمان این نوع آهنگها که مورد اقتباس و استفاده دینی و مذهبی قرار می گیرند و می دانیم هیچکدام ازآنهادر قید حیات نیستند طلب آمرزش و مغفرت می کنیم و تردیدی نیست که صدقه جاریه ای برای آنها محسوب می شود و از ثواب آن بی نصیب نخواهند بود،امیدواریم برای ما نیز چنین باشد.

3-اداء: رکن سوم یک تواشیح اجراء وادای آن است که بسیار مهم است هر اندازه که هماهنگی و تسلط بین اعضای گروه بیشتر باشد واز صدای های رسا وجذابی برخوردار باشند و با احساس بیشتری اجرا نمایند قطعا مؤثرتر و بهتراست و کیفیت مطلوبی خواهد شد و چه بسا آهنگ زیبائی با ادائی بد از بین برود.

4-مستمع: رکن چهارم تولید یک تواشیح مستمع است (یاهمان گوش دهنده است که بنظرمی آید ازکلمه شنونده دقیق تراست) قطعاً تا شنونده ای برای این کار نباشد ویا ضرورتی ایجاب نکند که تواشیح تولید شود هیچگاه بوجود نمی آید در این خصوص در جمهوری اسلامی استقبال مردم مسلمان وعلاقه مند، این پدیده را بوجود آورده که امیدوارم استمرارداشته باشد.

در پایان این نکته را متذکر می شوم که اگر در یک گروه به سرپرست گروه احترام گذاشته شود و در تصمیم گیریها به او اختیار تام داده شود ، باعث قوت و قدرت گروه خواهد شد و رعایت نکردن این مهم باعث تزلزل و اختلاف در گروه می شود . و این امر به تجربه ثابت شده است که گروههایی ماندگارترند که سرپرست مقبول تر و قویتری داشته اند.