20 نکته مهم نگهداری حنجره

۰۱ رطوبت حنجره خود را با تامین رطوبت بدن بالا ببرید تا با خشکی گلو مواجه نشوید. خصوصا ایامی که تمرین یا اجراهای سنگین دارید در تامین رطوبت حنجره خود دقت کنید. 

مداحان عزیز در دهه ی محرم که اجراهای سنگینی دارند عموما با خشکی گلو مواجه می شوند و برخی از افراد بدلیل بی اطلاعی در این ایام از خوردن غذاهای چرب بطور کامل پرهیز می کنند، در حالی که مقداری روغن یا چربی (البته با فاصله از زمان اجرا) که معمولا در غذاها وجود دارد و همچنین آب کافی، برای نرم شدن گلو و جلوگیری از خشک شدن آن بسیار مفید است. لذا نیازی به خوردن روغن اضافی یا حذف روغن از غذاهای روزانه نیست. 

حنجره مانند لولای درب نیاز به روغن کاری و نرم شدن دارد و خشک بودن آن باعث آسیب رسیدن و گرفتگی آن می شود. (البته عده ای از مداحان عزیز که عموما با مشکل گرفتگی صدا مواجه می شوند، مقدار قابل توجهی از گرفتگی صدایشان بدلیل دورگه خواندن آنهاست “مهم” و عموما در مداحی ها خصوصا در قسمتهای پرشور سینه زنی که خواندن آنها با بیرون دادن زیاد نفس همراه هست، آسیب وجود دارد و این حالت خواندن، در گرفتگی صدا بسیار موثر است و من مطلبی را مهم تر از این نمی دانم)

مصرف میوه و سبزیجات هم علاوه بر اینکه محتوی ویتامین A،E و C هستند و برای حنجره مفیدند، همچنین غشای مخاطی گلو را پایدار نگه می دارند و در تامین رطوبت حنجره نیز موثر هستند. استفاده از دستگاههای مرطوب کننده هوا در تابستان و در مناطق خشک، یا ایجاد بخار آب در زمستان و در محل سکونت، برای جلوگیری از خشک شدن حنجره موثرند.

۰۲ بکارگیری صحیح حنجره در اوجهای سنگین نه تنها باعث گرفتگی صدا نمی شود بلکه باعث آزاد شدن صدا می گردد. وقتی که شما زیاد اوج می گیرید اگر حداکثر تا ۲۴ ساعت بعد، صدای شما حالت گرفتگی آن برطرف نشد در تمرین خود شک کنید.(به توضیحات روش استفاده صحیح از حنجره مراجعه نمایید). 

برای این منظور در تمرینات خود از صدای آواز استفاده کنید نه صدای فریاد. وقتی شما با صدای بلند فریاد می زنید فوراً احساس گرفتگی صدا می کنید. اما صدای آواز یا صدای سر، صدایی است که مناسب اوج گرفتن و باز شدن حنجره ست. برخی افراد به این باورند که صدا با خواندن و اوج گرفتن هرگز خراب نمی شود. اما اگر خواندن و تمرین شما صحیح نباشد امکان ایجاد رگه هاى غیر قابل بهبود در صدا، وجود دارد. فردی را سراغ دارم که با داد زدن، دچار گرفتگی جدی صدای خود شده است. پس توصیه می شود ابتدا حنجره خود را آماده کنید(رجوع شود به مباحث گرم کردن حنجره) و سپس گام به گام صدای خود را در پرده های صوتی بالا ببرید. در عین حال به نحو صحیح اوج بگیرید تا شاهد پیشرفت چشمگیری در صدای خود شوید. 

دست فروشها اگر برای فروش اجناس خود با صدای عادی شروع به داد و فریاد کنند همان روز اول صدای آنها می گیرد و از کار و کاسبی می افتند اما اگر متوجه شده باشید آنها صدای خود را تغییر می دهند و با حالت آوازهای جور وا جور و گاهی خنده دار شروع به تبلیغ می کنند و با این ترفند می توانند صبح تا شب داد بزنند و هر روز هم کارشان همین هست. چرا که صدای آواز باعث گرفتگی صدا نمی شود.

۰۳ سختگیری زیاد در نخوردن ترشیجات، عدم استفاده از غذاهای حاوی ادویه، زدن دائمی ماسک روی دهان، نخوردن آب سرد، نخوردن گوشت، نخوردن نمک و از این جور کارها نه تنها به سلامت حنجره شما کمک نمی کند بلکه شما حنجره خودتان را برای یک آسیب جدی آماده کرده اید. در این حال حنجره شما در مقابل کوچکترین تنش، آسیب می بیند. 

من مثالی را برای شما میزنم تا مسئله بخوبی قابل هضم باشد. فرض کنید که مدتی دستتان را داخل دستکش کنید و بقول معروف دست به سیاه و سفید نزنید. بعد از یک مدت(مثلا یک ماهه) مثل سابق به کارهایتان بپردازید. متوجه می شوید که دست شما بسیار آسیب پذیر شده و با دست زدن به وسایل مختلف، خیلی سریع زخم یا پوست پوستی می شود! در واقع شما دست خودتان را محافظت نکرده اید بلکه دست خود را برای یک آسیب جدی آماده کردید. 

بطور کلی حنجره انسان هم تا حدی شبیه به همین مسأله هست. یکی از علتهایی که خوانندگان، قاریان و مداحان نسبت به سرما آسیب پذیرتر هستند و برخی هم دائم حالت سرماخوردگی و گلو درد دارند بدلیل “حساس شدن زیاد” آنهاست. در حالی که افرادی را می بینید که حتی در زمستان هم از خوردن آب سرد دریغ نمی کنند ولی گلو درد هم ندارند.(هرچند اینکار مورد تایید نیست). بقول معروف خودتان را نازک نارنجی بار نیاورید. 

در تاریخ ۱۹/۸/۹۲ در صدا و سیما اعلام کرد که دانشمندان پس از آزمایش روی تعدادی موش به این نتیجه رسیده اند که موشهایی که به آنها ترشی داده شده، ضریب ایمنی بدنشان در مقابل سرما بالا رفته… در حالی که برخی از ما برای حفاظت از حنجره خود، ترشی را بطور کامل از سفره خود حذف کرده ایم!

برخی خوانندگان می گویند که مثلا من برای محافظت از حنجره هرگز گوشت نمی خورم در حالی که روایت شده از امام صادق(ع) در کتاب مکارم الاخلاق که فرموده اند اگر تا چهل روز توان گوشت خریدن را نداشتید قرض کنید و”بخرید”… 

یا برخی افراد می گویند ما هرگز بستنی نمی خوریم…

“توصیه جدی ما در مصرف مواد غذایی، توجه ویژه در قبل و بعد از تمرین است نه در طول عمر”

۰۴ یکی از بزرگترین مشکلات قاریان قرآن اینست که بدلیل عفونت های گلویی حاصل از سرماخوردگی که عموما ویروسی هستند توان تمرین خود را از دست می دهند یا در محافل قرآنی و مسابقات قرآن بخاطر این بیماری تمام تلاش آنها ناکام می ماند. برای این منظور می توانید از روش مجرب زیر استفاده کنید.

پرسیکا دارویی ست که در داروخانه به قیمت حدود ۳۰۰۰ تومان می باشد و احتمالا شما با آن آشنا شده اید. دارویست بنام دهانشویه یا “پرسیکا” که ضد انواع ویروس، باکتری و میکروب هست و زمان استفاده از آن، دهان را از انواع عوامل بیماری زا پاک می کند. که مورد استفاده آن برای دهان و دندان است اما من از آن برای رفع امراض گلو استفاده می کنم. لذا کافیست شخصی که به گلو درد مبتلا می شود یا احساس درد گلو می کند فورا به سراغ این دارو رفته و در روز در چند نوبت هر بار چند قطره از این داروی پرسیکا را داخل مقداری آب بریزد و کم کم شروع به خوردن آن کند و به آرامی خورده شود تا روی گلو بماند و اثر گذارد.(قبلا دیده بودم که روی برشورهای آن نوشته شده بود که خوردن آن ایرادی ندارد).

در این صورت بیماری در عرض حداکثر ۲۴ ساعت انشاء الله کنترل می شود. ولی اگر گلو درد عفونی شد و پس از یک روز که از آن گذشت اگر آنوقت به سراغ پرسیکا برویم نباید انتظار داشته باشیم که فورا بیماری رفع گردد. این مورد را بارها و بارها تجربه کرده ام و بمحض احساس گلو درد به همین روش بحمدالله خوب شده ام. حتی این لحظه که این مطلب را تایپ می کنم، دیشب همین مشکل برایم پیش آمد و بطور جدی گلو درد گرفتم… و با همین روش، الان اثری از گلو درد دیشب ندارم. (اما با این حال، این مطلب کاملا شخصی است و مسئولیت استفاده از این روش برعهده خود شماست). همچنین می توانید از داروهای گیاهی که اثرات این چنینی دارند نیز استفاده کنید. داروی گیاهی که من به ذهنم می آید و می توانید در اینترنت هم به راحتی در مورد آن تحقیق کنید و آثار مشابه دارد “آویشن” هست که به راحتی در عطاری ها وجود دارد و حتی ضد حساسیت می باشد و… . 

برخی هم آب گرم و آبلیمو را برای این منظور بسیار زیاد توصیه کرده اند. هرچند برای سرما خوردگی آب گرم و آبلیموی تازه همراه با عسل بسیار مفید است اما آبلیموی غلیظ یا خالص را برای گلو درد توصیه نمی کنم، چون من اثر سوء در این مورد دیده ام.(شاید زمانی که گلو حالت عفونی پیدا می کند آسیب پذیر تر است و ریختن اسید(آبلیمو) روی آن باعث لطمه زدن به آن می شود.

۰۵ عادتهای غذایی خود را بیابید. حنجره هرکس ممکن است نسبت به مواد یا غذایی واکنش مثبت و نسبت به غذایی دیگر واکنش منفی نشان دهد. در حالی که برای فرد دیگری ممکن است برخلاف این قضیه باشد. مثلا برخی افراد با خوردن غذای چرب قبل از تمرین، حال خوشتری دارند در حالی که عده ای دیگر قبل از تمرین، بطور جدی از خوردن غذاهای چرب پرهیز می کنند. دقت کنید که چه غذاها یا موادی با حنجره شما سازش یا ناسازگاری دارند. همچنین زدن مسواک(همراه با خمیر دندان) باعث گرفتگی صدا در برخی از افراد می شود. برخی با حمام رفتن قبل از تمرین موافق و برخی مخالفند و از این قبیل… لذا این عادتها را بیابید و در قبل یا بعد از تمرین به آنها توجه کنید.

۰۶ اگر آب را به چهار دسته تقسیم بندی کنیم توصیه ما اینست که هیچگاه از آب یخ و آب داغ استفاده نکنید. اما همیشه می توانید از آب معمولی(آب لوله شهری) استفاده کنید. تکلیف این سه مورد آب معلوم است. میماند خوردن آب خنک که با گذاشتن یک بطری آب در درب یخچال بدست می آید و خوردن آن کمی توضیح داره: 

اگر شما از آن دسته افرادی هستید که مثلا در دهه محرم، شبانه روز کارتان خواندن هست(مانند مداحان عزیز) و صدای شما دائم گرم هست، خوردن آب سرد هم در این ایام به شما توصیه نمی شود، بلکه می توانید از آب معمولی استفاده کنید.

ولی برای عموم افراد که فقط ساعاتی از روز را به تمرین صدا می پردازند مطلبی که خیلی مهم هست، قبل و بعد تمرین و اجراست که باید با مراقبت ویژه ای همراه باشد. چرا که حنجره در موقع گرم شدن از حساسیت زیادی برخوردار می شود و اگر مورد توجه قرار نگیرد میتواند آسیب جدی ببیند. پس شما میتوانید در طول روز از آب خنک استفاده کنید اما قبل و بعد از تمرین مراقبت ویژه ای داشته باشید و از آب معمولی استفاده کنید. فرمول استفاده از غذاهای داغ، سرد یا معمولی هم مانند نحوه استفاده از آب هست که توضیح دادم. 

۰۷ خصوصا در فصل زمستان هنگام خواندن، یا قبل و بعد از تمرینات خود حتی در فضای عمومی، سعی کنید برای تنفس از بینی به جای دهان استفاده کنید تا هوای گرم، مرطوب و تصفیه شده استنشاق کنید. هرچند این مطلب بسیار ساده به نظر می رسد اما در مصونیت حنجره شما از سرما و بیماریها در این فصل بسیار تأثیر دارد.


۰۸ از مصرف مواد غذایی خلط آور، مثل محصولات لبنی، آبلیمو و.. یا غذاهای شور که باعث خشکی دهان می شوند و نیز ترشیجات که صاحب اسیدهای قوی هستند و همچنین آب و خوراکیهای سرد در ساعات قبل از خواندن پرهیز کنید.


۰۹ استراحت حنجره: برخی اساتید به خوابیدن قبل از تمرین یا اجرا، زیاد توصیه می کنند در حالی که برخی افراد پس از بیدار شدن از خواب با گرفتگی صدا مواجه هستند و نمی توانند خوب تلاوت کنند. توضیح اینکه در صورتی که شما تمرینات سنگینی دارید مثلا قبل از ظهر چند ساعت تمرین کرده اید و اوج گرفته اید، در صورتی که یکباره شما را برای اجرای برنامه در شب دعوت کنند لازم است ظهر به میزان کافی بخوابید و به حنجره خود استراحت دهید. اما اگر یکی دو روز هست که شما با حنجره خود کار نکرده اید و قرار است که مثلا در شب اجرای برنامه تلاوت داشته باشید، خوابیدن در ظهر نه تنها کمکی به شما نمی کند بلکه گرمی صدایی را که در اثر حرف زدن در طول روز بدست آورده اید هم از شما می گیرد. لذا متناسب با میزان گرم بودن حنجره خود، خوابتان را تنظیم کنید و استراحت کافی داشته باشید. فرد خسته با بهترین حنجره هم با افت کیفیت مواجه است.

۰۱۰ مراحل گرم کردن صدای خود را رعایت کنید تا اثرات پیشرفت صدای خود را ببینید. صبحها زمانی که می خواهید وضو بگیرید یک استکان آب داخل کتری بریزید و زیر آنرا روشن کنید. برای یک استکان آب یک دقیقه بیشتر نیاز نیست تا خوب گرم شود. تا شما وضو می گیرید آب آماده شده و با خوردن آن اولین و مهمترین قدم خود را در این روز برای گرم کردن حنجره خود انجام داده اید. برخی معتقدند که حرف زدن معمولی اولین قدم برای گرم شدن صداست اما خوردن مقداری آب گرم، قدم جلوتر از حرف زدن است که توصیه می شود. پس از آن شما از خواندن با دهان بسته، برای گرم شدن صدای خود استفاده کنید. مثلا صبح زود که برای رفتن سرکار، از منزل بیرون می روید و فرصت تمرین صبحگاهی ندارید، می توانید در مسیر رفتن به محل کار این تمرین را انجام دهید و صدای خود را آماده کنید. بدین صورت که دهان خود را بسته نگه دارید و صدا تنها از راه بینی بیرون داده شود و بصورت موج دار شروع به کشیدن صدای خود کنید. همچنین قبل از اجرا یا تمرین سخت، بهتر است صدای خود را با تحریرهای نرم گلویی با دهان بسته، گرم کنید. که به این روش هارمونی هم گویند. هرچند تعریف اصلی هارمونی مطلب دیگری است.

۰۱۱ یک راه برای زیاد شدن طول نفس این است: صبحها که از خواب بیدار می شوید یا شب هنگام خوابیدن، چند نفس عمیق بکشید و کمی نگه دارید. تداوم این تمرین در ازدیاد نفس شما بسیار موثر است.(برای نحوه تمرین و… رجوع شود به قسمت تمرین تنفس که بیان شد)

۰۱۲ افرادی که صدای آنها خش دار است بدانند که مهمترین عامل در خش دار شدن صدا اینست که فرد بدون گرم کردن حنجره خود، در پرده های صوتی بالا شروع به خواندن کند(خصوصا در هوای سرد) و یا اینکه با دهان باز شروع به فریاد زدن کند که در اینصورت فشار زیاد هوا باعث خش دار شدن صدا می گردد. و در صورتی که فرد دائم و بطور جدی با چنین مشکلی روبروست احتمالا قسمتی از حنجره خود را دچار آسیب جدی کرده و نیاز به معاینات پزشکی یا عمل جراحی است.

لذا قبل از خواندن، همیشه صدای خود را گرم کنید. خصوصا صبحها اگر می خواهید تمرین کنید با احتیاط عمل کنید و حتما حنجره خود را با روشهایی که گفتم و با خواندن در پرده های صوتی پایین گرم کنید.

۰۱۳ برای رفع گرفتگی صدا می توانید در پایان تمرینات سنگین خود، حرف (ر) را بدون قطع نفس و مسلسل وار در چندین مرحله و حدود ۵ دقیقه تکرار کنید. بدین شکل(ررررررررررررررررر) وقتی شما مثلا حدود ۲ ساعت یا بیشتر تمرین کردید و خصوصا با صدای بلند خواندید، احساس گرفتگی صدا خواهید کرد با این تمرین خواهید دید که صدای خش دار و گرفته شما تا حد نسبتا خوبی صاف می گردد. شاید علت اینست که هنگام تمرین و خصوصا اوج گرفتنها، باعث می شود که طول قسمتی از تارهای صوتی بزرگتر می شود و تمام پرده صوتی بطور یکسان کشیده نمی شوند و با این تمرین شما تمام حنجره را بصورت منظم نرمش می دهید و به حالت عادی باز می گردانید. 

۰۱۴ ورزشکاران روشی دارند بنام بازگشت به حالت اولیه که متاسفانه اغلب ما از آن بی اطلاع هستیم. بدین صورت که در پایان ورزشهای سنگین، باید مجدد نرمشی انجام شود. در بکارگیری صدا هم این نکته حائز اهمیت هست. یعنی در پایان تمرینات سنگین صدا، می بایست کمی با صدای پایین بخوانیم یا از تکرار حرف (ر ) برای این منظور بهره ببریم.

۰۱۵ غیر از روشهایی که عموما از آن اطلاع دارید جدیدترین روش برای زیر شدن صدا و برای تقویت تحریر و منظم شدن تارهای صوتی و برخی مزایای دیگر، تکرار حرف (ر) به همان شکلی که در بالا توضیح دادم توصیه می شود. با این تمرین شما در مدت زمان کوتاهی عملا به این نتیجه خواهید رسید. البته بهتر است در پرده صوتی پایین شروع به خواندن کنید و پس از گرم شدن صدا این کار را انجام دهید. هرچند که تکرار حرف( ر ) در گرم شدن صدا هم موثر است. همچنین کسانی که زبان سنگینی دارند و حروف را سنگین تلفظ می کنند از این روش استفاده کنند چرا که این ورزش زبان در سبک کردن آن(نه از نظر وزنی بلکه کلامی) موثر است.

۰۱۶ این حقیر توصیه می کنم که “کش” صدای خود را پیدا کنید و با همان ویژگی، شروع به خواندن کنید. یعنی اگر خصوصیت ذاتی صدای شما “زیر” هست هرگز سعی نکنید که با صدای بم به تلاوت بپردازید(البته قطعه های کوتاهی از تلاوت مانعی ایجاد نمی کند. اما حالت غالبی تلاوت شما باید براساس ویژگی ذاتی صدای خود که همان زیر یا بم بودن هست اجرا گردد). کسانی که با رعایت این مطلب تلاوتهای خود را انجام می دهند پیشرفتهای چشگیر و بیشتری نسبت به بقیه دارند و حنجره آنها بسیار سازگارتر با صدا پیشرفت می کند و عمر صدا و ماندگاری صدای آنها طولانی تر خواهد بود و در سنین بالا هم می توانند از صدای خود بهره ببرند.

۰۱۷ استعمال دخانیات و قرار گرفتن در معرض دود و محیطهای آلوده به آن، نه تنها باعث سوزش و خارش مزمن می شود، بلکه علاوه بر آن می تواند باعث دگرگونی بافت سلولی تارهای صوتی گردد. شکل سلولهای مخاطی تغییر می کند و به چیزی بسیار متفاوت از سلولهای طبیعی تبدیل می شوند که به آنها سرطان حنجره می گویند و نیز در دراز مدت نیز موجب تغییرات بافتی جدی در راه های هوایی می گردد. برخی به این باور رسیده اند که کشیدن قلیان در باز شدن حنجره موثر است و این رویکرد متاسفانه در برخی مداحان سرایت کرده است(انشاء الله که این حقیر اشتباه شنیده ام). در حالی که هرگز علم پزشکی این کار را تایید نمی کند و تنها تلقین این افراد هست که گمان می کنند با این کار پیشرفت خواهند کرد. گیرم که باشد، آیا ائمه اطهار سلام الله علیها راضی هستند؟ شأن قاریان و مداحان بالاتر از اینست که عکس آنها را با کشیدن قلیان بلوتوث کنند..

۰۱۸ یکی از توصیه هایی که در بعضی از سایتها دیده شده اینست که برای تقویت حنجره، فک پایین خود را به سینه، ثابت بچسبانید بطوری که وزن سر روی چانه بیفتد و در این حالت دهان را باز و بسته کنید تا ماهیچه های فک شما قوی گردد. و متاسفانه حتی دیده ام که برخی افراد وقت خود را صرف چنین تمرینی می کنند. در حالی که این تمرین اثر مثبتی ندارد و هرکس عملا اثرات مثبت آنرا دیده به ما هم خبر دهد. علتش هم مشخص هست: هنگام تلاوت فک پایین انسان باید شل، آزاد و بدون گرفتگی باشد. پس در این حالت ماهیچه های فک و صورت عملا نباید دخالتی داشته باشند. و اگر شما بیوگرافی حنجره و فاصله آنرا تا فک مورد بررسی قرار دهید بی تاثیری ماهیچه های فک در حنجره را متوجه خواهید شد. حتی وقتی می خواهیم صدایمان را بلند کنیم نیازی به ماهیچه های ورزیده ی فک نیست! (نظر شخصی)

۰۱۹ در هنگام اجرا اگر روی صندلی نشستید باید به گونه ای باشد که سینه با ران پا زاویه حداقل ۹۰ درجه بسازد بلکه کمی بازتر. اگر میسر نشد می توانید در قسمت جلو صندلی بنشینید تا این زاویه بیشتر شود و در این حالت باید کمی شکم بیرون داده شود تا زمینه تنفس شکمی فراهم گردد و بدون اینکه کمر خم شود، خود را راحت بگیرید و ریلکس وانمود کنید. در مقابل بقیه تظاهر به عادی بودن حالت خود داشته باشید. نگاه کردن به افرادی که در مقابل ما قرار دارند بسیار هائز اهمیت است. لذا بهتر است که از حفظ بخوانید تا نگاهتان به طرف مقابل باشد و به خم شدن گردن منجر نشود. صاف بودن سر و سینه و نگاه مستقیم از ابتدایی ترین قدم برای اجرای یک برنامه است. در این حالت تلاوتهای خود را با کمی تکان دادن ابرو و تغییر صورت و استفاده از دست کیفیت ببخشید. فردی که حس و حال را در اعضاء خود وارد می کند و نمایش می دهد حال معنوی تلاوت او هم تغییر می کند و موثر تر از زمانی است که مثل چوب خشک بنشیند و بخواند. این حالات را در قاریان مصری دقت و به همان اندازه تقلید کنید.

۰۲۰ گاهی فراموش می کنیم که تمام امور بدست خداست و تقسیم روزیها در دست قدرتمند اوست. چه پشتوانه ای قوی تر از خدا وجود دارد که ما را در آرزوهایمان موفق بدارد؟ اگر نظر خداوند بر این باشد که بنده ای را در امری موفق بدارد چه تضمینی بهتر از آن هست؟ هرچند باید در امور مختلف تلاش کنیم اما همه چیز تمرین نیست. چه صدا داشته باشیم و چه محروم باشیم، در معرض امتحان الهی هستیم. مهم اینست که شاکر باشیم. ما که صلاح خودمان را نمی دانیم. و چه بسا که به زودی صدای ما در مرحله ای از اوج خود قرار گیرد. فراموش نکنیم اوست که یقبضُ و یبسطُ.. پس، از او در پیشرفت خود کمک بگیریم. و بدانیم که خصوصا در ضمینه مداحی و قرائت قرآن “هیچ ضمانتی برتر از معنویت نیست”. اگر برای او و در مسیر رضایت او تمرین کنیم و بخوانیم، خود خداوند راهها را نشان می دهد و هموار می سازد. مطالب کلیدی را به ما می رساند و موفق خواهیم شد. و اگر برای خدا کار کنیم دیگر نگران نتیجه کار نیستیم که خوب شود یا بد. فقط خوشحالیم از اینکه این کار را برای او انجام داده ایم و بس.